ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΕΩ (19/2/2023)
Η ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΠΕΡΙΚΟΠΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΕΩ
Α΄ προς Κορινθίους επιστολή, κεφ. Η΄ 8-13 και Θ΄ 1-2
Κεφ. Η΄ 8 Bρῶμα δὲ ἡμᾶς οὐ παρίστησι τῷ Θεῷ· οὔτε γὰρ ἐὰν φάγωμεν περισσεύωμεν, οὔτε ἐὰν μὴ φάγωμεν ὑστερούμεθα. 9 Βλέπετε δὲ μήπως ἡ ἐξουσία ὑμῶν αὕτη πρόσκομμα γένηται τοῖς ἀσθενοῦσιν. 10 Ἐὰν γάρ τις ἴδῃ σε, τὸν ἔχοντα γνῶσιν, ἐν εἰδωλείῳ κατακείμενον, οὐχὶ ἡ συνείδησις αὐτοῦ ἀσθενοῦς ὄντος οἰκοδομηθήσεται εἰς τὸ τὰ εἰδωλόθυτα ἐσθίειν; 11 Καὶ ἀπολεῖται ὁ ἀσθενῶν ἀδελφὸς ἐπὶ τῇ σῇ γνώσει, δι᾿ ὃν Χριστὸς ἀπέθανεν. 12 Οὕτω δὲ ἁμαρτάνοντες εἰς τοὺς ἀδελφοὺς καὶ τύπτοντες αὐτῶν τὴν συνείδησιν ἀσθενοῦσαν εἰς Χριστὸν ἁμαρτάνετε. 13 διόπερ εἰ βρῶμα σκανδαλίζει τὸν ἀδελφόν μου, οὐ μὴ φάγω κρέα εἰς τὸν αἰῶνα, ἵνα μὴ τὸν ἀδελφόν μου σκανδαλίσω.
Κεφ. Θ´ Οὐκ εἰμὶ ἀπόστολος; οὐκ εἰμὶ ἐλεύθερος; Οὐχὶ ᾿Ιησοῦν Χριστὸν τὸν Κύριον ἡμῶν ἑώρακα; οὐ τὸ ἔργον μου ὑμεῖς ἐστε ἐν Κυρίῳ; 2 Εἰ ἄλλοις οὐκ εἰμὶ ἀπόστολος, ἀλλά γε ὑμῖν εἰμι· ἡ γὰρ σφραγὶς τῆς ἐμῆς ἀποστολῆς ὑμεῖς ἐστε ἐν Κυρίῳ.
Ερμηνευτική απόδοση από τον μακαριστό Παν. Τρεμπέλα
Κεφ. Η΄ 8 Ενώ λοιπόν ο ασθενής αδελφός βλάπτεται, και εσύ δεν έχεις να κερδίσεις τίποτε από το φαγητό αυτό. Δεν είναι το φαγητό που μας παρουσιάζει ευάρεστους στον Θεό· διότι ούτε εάν φάμε, προκόπτουμε και προοδεύουμε στην αρετή, ούτε εάν δεν φάμε, υστερούμε και μένουμε πίσω σε αυτήν. 9 Προσέχετε όμως μήπως το δικαίωμα αυτό που έχετε να τρώτε από όλα, ακόμη και τα ειδωλόθυτα, γίνει αιτία να αμαρτήσουν οι αδελφοί σας, που είναι αδύναμοι στην πίστη. 10 Και είναι επόμενο να βλαφτούν σοβαρά οι αδύναμοι αδελφοί· διότι, εάν κανείς από αυτούς δει εσένα που έχεις την ορθή γνώση να κάθεσαι στο τραπέζι κάποιου ναού των ειδώλων, δεν θα παρασυρθεί και δεν θα παγιωθεί η συνείδησή του στο να τρώει τα ειδωλόθυτα ως κάτι ιερό και άξιο ευλαβείας, αφού αυτός είναι ασθενής. 11Και θα χαθεί παρασυρόμενος στην ειδωλολατρία ο αδελφός σου που είναι αδύνατος πνευματικά, εξαιτίας της δικής σου γνώσεως. Αλλά για τη σωτηρία του αδελφού σου αυτού ο Χριστός θυσίασε τη ζωή Του. 12 Και έτσι διαπράττετε αμάρτημα, από το οποίο βλάπτονται πολύ οι αδελφοί, και για τον λόγο αυτόν αποτελεί αμάρτημα προς τους αδελφούς. Και πληγώνετε έτσι και χτυπάτε σκληρά τη συνείδησή τους, η οποία είναι ασθενική και αδύνατη. Αλλά υποπίπτετε συγχρόνως και σε αμάρτημα που αναφέρεται στον ίδιο τον Χριστό, ο οποίος πέθανε για να σώσει τους αδελφούς αυτούς. 13 Γι’ αυτό λοιπόν, εάν αυτό που τρώω γίνεται αιτία σκανδάλου και αμαρτίας στον αδελφό μου, δεν θα φάω ποτέ οποιοδήποτε είδος κρεάτων, για να μην σκανδαλίσω τον αδελφό μου. Και έρχομαι τώρα να σaς δείξω ότι για τους αδύνατους αδελφούς έκανα και εξακολουθώ να κάνω θυσίες των δικαιωμάτων μου.
Κεφ. Θ΄ 1 Δεν είμαι Απόστολος με ίσα δικαιώματα με τους άλλους Αποστόλους; Δεν είμαι ελεύθερος, όπως όλοι οι Χριστιανοί; Δεν είδα τον Ιησού Χριστό τον Κύριό μας; Και δεν είστε εσείς το έργο που με τη βοήθεια του Κυρίου επιτέλεσα; 2 Εάν για άλλους δεν είμαι Απόστολος, τουλάχιστον όμως για σας είμαι Απόστολος· διότι η σφραγίδα με την οποία πιστοποιείται επίσημα το αποστολικό μου αξίωμα, με τη χάρη του Κυρίου, είστε εσείς, τους οποίους εγώ οδήγησα στον Χριστό.
Η ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΕΡΙΚΟΠΗ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΕΩ
Κατά Ματθαίον, κεφ. ΚΕ΄, εδάφια 31-46
31Ὃταν δὲ ἔλθῃ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ δόξῃ αὐτοῦ καὶ πάντες οἱ ἅγιοι ἄγγελοι μετ᾿ αὐτοῦ, τότε καθίσει ἐπὶ θρόνου δόξης αὐτοῦ, 32 καὶ συναχθήσεται ἔμπροσθεν αὐτοῦ πάντα τὰ ἔθνη, καὶ ἀφοριεῖ αὐτοὺς ἀπ᾿ ἀλλήλων ὥσπερ ὁ ποιμὴν ἀφορίζει τὰ πρόβατα ἀπὸ τῶν ἐρίφων,33 καὶ στήσει τὰ μὲν πρόβατα ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ, τὰ δὲ ἐρίφια ἐξ εὐωνύμων. 34Τότε ἐρεῖ ὁ βασιλεὺς τοῖς ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ· δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός μου, κληρονομήσατε τὴν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ καταβολῆς κόσμου. 35 Ἐπείνασα γάρ, καὶ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα, καὶ ἐποτίσατέ με, ξένος ἤμην, καὶ συνηγάγετέ με,36 γυμνός, καὶ περιεβάλετέ με, ἠσθένησα, καὶ ἐπεσκέψασθέ με, ἐν φυλακῇ ἤμην, καὶ ἤλθετε πρός με. 37Τότε ἀποκριθήσονται αὐτῷ οἱ δίκαιοι λέγοντες· κύριε, πότε σε εἴδομεν πεινῶντα καὶ ἐθρέψαμεν, ἢ διψῶντα καὶ ἐποτίσαμεν; 38 Πότε δέ σε εἴδομεν ξένον καὶ συνηγάγομεν, ἢ γυμνὸν καὶ περιεβάλομεν; 39 Πότε δέ σε εἴδομεν ἀσθενῆ ἢ ἐν φυλακῇ, καὶ ἤλθομεν πρός σε; 40 Καὶ ἀποκριθεὶς ὁ βασιλεὺς ἐρεῖ αὐτοῖς· ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐφ᾿ ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοὶ ἐποιήσατε.
41 Τότε ἐρεῖ καὶ τοῖς ἐξ εὐωνύμων· πορεύεσθε ἀπ᾿ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον τὸ ἡτοιμασμένον τῷ διαβόλῳ καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ. 42 Ἐπείνασα γάρ, καὶ οὐκ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα, καὶ οὐκ ἐποτίσατέ με, 43 ξένος ἤμην, καὶ οὐ συνηγάγετέ με, γυμνός, καὶ οὐ περιεβάλετέ με, ἀσθενὴς καὶ ἐν φυλακῇ, καὶ οὐκ ἐπεσκέψασθέ με. 44 Τότε ἀποκριθήσονται αὐτῷ καὶ αὐτοὶ λέγοντες· Κύριε, πότε σε εἴδομεν πεινῶντα ἢ διψῶντα ἢ ξένον ἢ γυμνὸν ἢ ἀσθενῆ ἢ ἐν φυλακῇ, καὶ οὐ διηκονήσαμέν σοι; 45 Τότε ἀποκριθήσεται αὐτοῖς λέγων· ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐφ᾿ ὅσον οὐκ ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἐλαχίστων, οὐδὲ ἐμοὶ ἐποιήσατε. 46 Καὶ ἀπελεύσονται οὗτοι εἰς κόλασιν αἰώνιον, οἱ δὲ δίκαιοι εἰς ζωὴν αἰώνιον.
Ερμηνευτική απόδοση από τον μακαριστό Παν. Τρεμπέλα
31 Όταν λοιπόν έλθει ο Υιός του ανθρώπου με τη δόξα Του και μαζί Του όλοι οι άγιοι άγγελοι, τότε θα καθίσει σε θρόνο ένδοξο και λαμπρό. 32 Και θα συναχθούν μπροστά Του όλα τα έθνη, όλοι δηλαδή οι άνθρωποι που έζησαν απ’ την αρχή της δημιουργίας μέχρι το τέλος του κόσμου. Και θα τους χωρίσει τον ένα από τον άλλο, όπως ο βοσκός χωρίζει τα πρόβατα από τα γίδια. 33 Και θα τοποθετήσει τους δικαίους, που είναι ήμεροι σαν τα πρόβατα, στα δεξιά Του˙ ενώ τους αμαρτωλούς, που είναι ατίθασοι και άτακτοι σαν τα γίδια, θα τους βάλει στα αριστερά Του. 34 Τότε θα πει ο βασιλιάς σε εκείνους που θα είναι στα δεξιά Του: «Ελάτε εσείς που είστε ευλογημένοι από τον Πατέρα μου, κληρονομήστε τη βασιλεία που έχει ετοιμαστεί για σας από τότε που θεμελιωνόταν ο κόσμος. 35 Σας ανήκει λοιπόν η κληρονομιά αυτή˙ διότι πείνασα και μου δώσατε να φάω, ήμουν διψασμένος και μου δώσατε να πιω, ήμουν ξένος και δεν είχα πού να μείνω και με περιμαζέψατε στο σπίτι σας, 36 ήμουν γυμνός και με ντύσατε, αρρώστησα και με επισκεφθήκατε, ήμουν μέσα στη φυλακή και ήλθατε να με δείτε και να με παρηγορήσετε». 37 Τότε θα Του αποκριθούν οι δίκαιοι: «Κύριε, πότε Σε είδαμε πεινασμένο και Σε θρέψαμε, ή διψασμένο και Σου δώσαμε να πιεις; 38 Και πότε Σε είδαμε ξένο και Σε περιμαζέψαμε, ή γυμνό και Σε ντύσαμε; 39 Και πότε Σε είδαμε άρρωστο ή φυλακισμένο και ήλθαμε να Σε επισκεφθούμε;».40 Τότε θα τους αποκριθεί ο βασιλιάς: «Αληθινά σας λέω ότι καθετί που κάνετε σ’ έναν από τους φτωχούς αυτούς αδελφούς μου που φαίνονται άσημοι και πολύ μικροί, το κάνατε σε μένα».
41 Τότε θα πει και σε κείνους που θα είναι στα αριστερά Του: «Εσείς που από τα έργα σας γίνατε καταραμένοι, φύγετε μακριά από μένα στο πυρ το αιώνιο, που έχει ετοιμαστεί για τον διάβολο και τους αγγέλους του. 42 Διότι πείνασα και δεν μου δώσατε να φάω, δίψασα και δεν μου δώσατε να πιω, 43 ήμουν ξένος και δεν με περιμαζέψατε να με φιλοξενήσετε, ήμουν γυμνός και δεν με ντύσατε, ήμουν άρρωστος και μέσα στη φυλακή και δεν με επισκεφθήκατε». 44 Τότε θα Του αποκριθούν κι αυτοί: «Κύριε, πότε Σε είδαμε να πεινάς ή να διψάς ή να είσαι ξένος ή γυμνός ή άρρωστος ή φυλακισμένος, και δεν Σε υπηρετήσαμε;». 45 Τότε θα τους αποκριθεί: «Αληθινά σας λέω, καθετί που δεν κάνατε σ’ έναν απ’ αυτούς που ο κόσμος θεωρούσε πολύ μικρούς, ούτε σε μένα το κάνατε. 46 Και θα οδηγηθούν αυτοί σε κόλαση που δεν θα έχει τέλος, αλλά θα είναι αιώνια˙ ενώ οι δίκαιοι θα πάνε για να απολαύσουν ζωή αιώνια».
ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΕΩ [Α΄ Κορ. 8,8- 9,2]
ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΡΙΚΟΠΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΕΡΟ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ
«Βρῶμα δὲ ἡμᾶς οὐ παρίστησι τῷ Θεῷ· οὔτε γὰρ ἐὰν φάγωμεν περισσεύωμεν, οὔτε ἐὰν μὴ φάγωμεν ὑστερούμεθα(:Δεν είναι το φαγητό που μας παρουσιάζει ευάρεστους στον Θεό· διότι ούτε εάν φάμε προκόπτουμε και προοδεύουμε στην αρετή, ούτε εάν δεν φάμε, υστερούμε και μένουμε πίσω σε αυτήν)»[Α΄Κορ.8,8].
Βλέπεις πως πάλι περιόρισε την αλαζονεία τους; Διότι, αφού είπε ότι «έχουμε γνώση όλοι και όχι μόνο εκείνοι, και ότι κανείς τίποτε δεν γνωρίζει όπως πρέπει να το γνωρίζει και ότι η γνώση καθιστά τον άνθρωπο αλαζόνα», κατόπιν, αφού τους παρηγόρησε και τους είπε ότι όλοι δεν κατέχουν τη γνώση και ότι αυτοί μολύνονται εξαιτίας της αδυναμίας τους, για να μη λένε εκείνοι: «Και τι μας ενδιαφέρει, αν όλοι δεν κατέχουν τη γνώση; Γιατί δεν έχει γνώση ο τάδε; Γιατί να είναι ασθενής στην πίστη;». Για να μην προβάλλουν αυτά τα επιχειρήματα λοιπόν, δεν προχώρησε ευθέως να τονίσει σαφώς ότι πρέπει κανείς να απέχει από τα ειδωλόθυτα, για να μη βλάψει εκείνον που είναι ασθενής ως προς την πίστη, αλλά αφού ανέφερε ακροθιγώς αυτό μόνο, κατά πρώτον αναφέρει κάτι ανώτερο από αυτό.
Ποιο λοιπόν είναι αυτό; Ότι και αν ακόμη δεν βλαπτόταν κανείς και ούτε υπήρχε ο κίνδυνος παρεξηγήσεως του πλησίον, ούτε τότε θα έπρεπε να κάνει κανείς αυτό. Αυτό όμως θα ήταν ματαιοπονία· διότι εκείνος ο οποίος άκουσε να βλάπτεται μεν άλλος, ο ίδιος όμως έχει κέρδος, δεν απέχει από κάτι, αλλά απέχει μάλλον τότε, όταν μάθει ότι ο ίδιος δεν έχει καμία ωφέλεια από το πράγμα. Για τον λόγο αυτόν, θέτει αυτό πρώτο λέγοντας: «Βρῶμα δὲ ἡμᾶς οὐ παρίστησι τῷ Θεῷ(:Δεν είναι το φαγητό που μας παρουσιάζει ευάρεστους στο Θεό)». Είδες πώς εξευτελίζει αυτό, το οποίο φαινόταν ότι προερχόταν από τέλεια γνώση; «Οὔτε γὰρ ἐὰν φάγωμεν περισσεύωμεν(:Διότι ούτε εάν φάμε, προκόπτουμε και προοδεύουμε στην αρετή)», δηλαδή δεν προοδεύουμε κατά Θεόν με το να κάνουμε κάτι καλό και μέγα· «οὔτε ἐὰν μὴ φάγωμεν ὑστερούμεθα (:ούτε εάν δεν φάμε υστερούμε και μένουμε πίσω σε αυτήν)», δηλαδή δεν υστερούμε σε τίποτε.
Έως εδώ λοιπόν απέδειξε ότι αυτό δεν είναι τίποτε και περιττό· διότι ό,τι ούτε ωφελεί με το να γίνεται, ούτε βλάπτει, αν δε γίνεται, αυτό είναι περιττό· στη συνέχεια όμως αποκαλύπτει και όλη τη βλάβη του πράγματος. Τώρα όμως αναφέρει τη βλάβη που γίνεται στους αδελφούς· διότι λέγει: «Βλέπετε δὲ μήπως ἡ ἐξουσία ὑμῶν αὕτη πρόσκομμα γένηται τοῖς ἀσθενοῦσιν(:Προσέχετε όμως μήπως το δικαίωμα αυτό που έχετε να τρώτε από όλα, ακόμη και τα ειδωλόθυτα, γίνει αιτία να αμαρτήσουν οι αδελφοί σας, που είναι αδύναμοι στην πίστη)»[Α΄Κορ.8,9]. Δεν είπε ότι «η ελευθερία σας γίνεται εμπόδιο», ούτε εξέφρασε σαφή γνώμη, για να μην τους καταστήσει περισσότερο αδίστακτους· αλλά τι είπε; «Προσέχετε», προσπαθώντας να τους εμπνεύσει φόβο και δισταγμό και να τους φέρει να αρνηθούν να κάνουν αυτό. Και δεν είπε «αυτή η γνώση σας», το οποίο θα ήταν μάλλον εγκώμιο, ούτε είπε: «αυτή η τελειότητά σας» αλλά «το ελεύθερο δικαίωμα που έχετε», το οποίο θεωρούνταν ότι είναι μάλλον χαρακτηριστικό απερισκεψίας και αυθάδειας και αλαζονείας.
Και δεν είπε «στους αδελφούς», αλλά «στους ασθενείς κατά την πίστη αδελφούς», αυξάνοντας την κατηγορία ότι δεν σκέπτονται ούτε τους ασθενείς στην πίστη, και μάλιστα αδελφούς. «Έστω λοιπόν· δεν διορθώνεις, ούτε εγείρεις· γιατί αντιθέτως και υπονομεύεις και συντελείς σε παραπτώματα, ενώ έπρεπε να βοηθάς; Αλλά δεν θέλεις να κάνεις αυτό; Ούτε να καταστρέφεις λοιπόν. Εάν μεν ήταν πονηρός θα χρειαζόταν κόλαση, εφόσον όμως είναι ασθενής χρειάζεται θεραπεία. Τώρα μάλιστα δεν είναι μόνο ασθενής αλλά και αδελφός».
«Ἐὰν γάρ τις ἴδῃ σε, τὸν ἔχοντα γνῶσιν, ἐν εἰδωλείῳ κατακείμενον, οὐχὶ ἡ συνείδησις αὐτοῦ ἀσθενοῦς ὄντος οἰκοδομηθήσεται εἰς τὸ τὰ εἰδωλόθυτα ἐσθίειν;(: Και είναι επόμενο να βλαφτούν σοβαρά οι αδύναμοι αδελφοί· διότι, εάν κανείς από αυτούς δει εσένα που έχεις την ορθή γνώση να κάθεσαι στο τραπέζι κάποιου ναού των ειδώλων, δεν θα παρασυρθεί και δεν θα παγιωθεί η συνείδησή του στο να τρώει τα ειδωλόθυτα ως κάτι ιερό και άξιο ευλαβείας, αφού αυτός είναι ασθενής)»[Α΄Κορ.8,10].Αφού είπε: «Προσέχετε μήπως η ελευθερία σας αυτή γίνει εμπόδιο», λέγει πώς και με ποιον τρόπο γίνεται. Και θέτει παντού την ασθένεια, για να μη φανεί ότι η βλάβη προέρχεται από τη φύση του πράγματος και φανούν φοβεροί οι δαίμονες. «Τώρα μεν», λέγει, «είναι πολύ πλησίον στο να εγκαταλείψει αυτός ο αδελφός σου εντελώς τα είδωλα· επειδή όμως βλέπει εσένα να εισέρχεσαι στον ναό ειδώλων με ευχαρίστηση, το εκλαμβάνει ως παραίνεση και μένει και ο ίδιος εκεί». Ώστε η επιβουλή δεν είναι αποτέλεσμα μόνο της ασθένειας εκείνου αλλά και της δικής σου άκαιρης συμπεριφοράς· διότι εσύ τον κάνεις ασθενέστερο.
«Καὶ ἀπολεῖται ὁ ἀσθενῶν ἀδελφὸς ἐπὶ τῇ σῇ γνώσει, δι᾿ ὃν Χριστὸς ἀπέθανεν(:Και θα χαθεί παρασυρόμενος στην ειδωλολατρία ο αδελφός σου που είναι αδύνατος πνευματικά, εξαιτίας της δικής σου γνώσεως. Αλλά για τη σωτηρία του αδελφού σου αυτού ο Χριστός θυσίασε τη ζωή Του)»[Α΄Κορ.8,11]. Δηλαδή δύο είναι αυτά, εξαιτίας των οποίων δεν είναι δυνατόν να συγχωρηθείς για τη βλάβη αυτήν, το ότι είναι ασθενής στην πίστη και το ότι είναι αδελφός· μάλλον υπάρχει και τρίτο, που είναι και το φοβερότερο όλων. Ποιο λοιπόν είναι αυτό; Ότι ο Χριστός δέχθηκε ακόμη και να πεθάνει υπέρ αυτού, εσύ όμως δεν ανέχεσαι ούτε συγκατάβαση να δείξεις σε αυτόν. Για τον λόγο αυτόν λοιπόν και υπενθυμίζει τον τέλειο, ποιος ήταν και ο ίδιος προηγουμένως, και ότι και υπέρ αυτού πέθανε.
Και δεν είπε: «για τον οποίο έπρεπε ακόμη και να πεθάνεις», αλλά είπε αυτό που ήταν πολύ μεγαλύτερο, ότι και ο ίδιος ο Χριστός πέθανε γι΄αυτόν. «Επομένως, ο μεν Κύριός σου δέχθηκε να πεθάνει υπέρ αυτού, εσύ όμως τόσο πολύ δεν τον σκέπτεσαι, ώστε να μην απομακρύνεσαι ούτε από μολυσμένη τράπεζα χάριν αυτού· και μετά τη σωτηρία του, η οποία με τέτοιο τρόπο του δόθηκε, τον αφήνεις να χαθεί, και το φοβερότερο, εξαιτίας του φαγητού;»· διότι δεν είπε «εξαιτίας της τελειότητάς σου», ούτε «εξαιτίας της γνώσεώς σου», αλλά «εξαιτίας του φαγητού σου». Ώστε τέσσερα είναι τα εγκλήματά σου και μάλιστα πάρα πολύ μεγάλα, ότι είναι αδελφός σου, ότι είναι ασθενής στην πίστη, και ότι ο Χριστός τόσο ενδιαφέρθηκε γι΄αυτόν, ώστε και να πεθάνει υπέρ αυτού, και ότι πέραν όλων αυτών χάνεται εξαιτίας του φαγητού.
«Οὕτω δὲ ἁμαρτάνοντες εἰς τοὺς ἀδελφοὺς καὶ τύπτοντες αὐτῶν τὴν συνείδησιν ἀσθενοῦσαν εἰς Χριστὸν ἁμαρτάνετε(:Και έτσι διαπράττετε αμάρτημα, από το οποίο βλάπτονται πολύ οι αδελφοί, και για τον λόγο αυτόν αποτελεί αμάρτημα προς τους αδελφούς. Και πληγώνετε έτσι και χτυπάτε σκληρά τη συνείδησή τους, η οποία είναι ασθενική και αδύνατη. Αλλά υποπίπτετε συγχρόνως και σε αμάρτημα που αναφέρεται στον ίδιο τον Χριστό, ο οποίος πέθανε για να σώσει τους αδελφούς αυτούς)»[Α΄Κορ.8,12]. Βλέπεις ότι σιγά σιγά ανήγαγε το αμάρτημα στην ίδια την κορυφή της παρανομίας;
Και πάλι υπενθυμίζει την ασθένεια των Κορινθίων προς τους οποίους απευθύνεται. Αυτό δηλαδή που νόμιζαν εκείνοι ότι είναι υπέρ αυτών, τούτο το στρέφει από παντού κατά της κεφαλής τους. Και δεν είπε «σκανδαλίζοντας», αλλά «πληγώνοντας», ώστε με την έμφαση της λέξεως να δείξει την ωμότητα· διότι τι σκληρότερο θα ήταν δυνατόν να υπάρξει από έναν άνθρωπο, ο οποίος χτυπά έναν ασθενή; Διότι ο σκανδαλισμός είναι το φοβερότερο από κάθε χτύπημα· ως γνωστόν, αυτός πολλές φορές προκάλεσε ακόμη και θάνατο. Και πώς αμαρτάνει απέναντι στον Χριστό; Πρώτον, με το να θεωρεί δικά του όσα ανήκουν στους δούλους Του· δεύτερον με το ότι όσοι πληγώνονται, το αποδίδουν στο σώμα και στο μέλος Αυτού· τρίτον, ότι το έργο Του, το οποίο οικοδόμησε με τη δική Του θυσία, αυτό το καταστρέφουν με την πλεονεξία τους.
«Διόπερ εἰ βρῶμα σκανδαλίζει τὸν ἀδελφόν μου, οὐ μὴ φάγω κρέα εἰς τὸν αἰῶνα, ἵνα μὴ τὸν ἀδελφόν μου σκανδαλίσω(:Γι’ αυτό λοιπόν, εάν αυτό που τρώω γίνεται αιτία σκανδάλου και αμαρτίας στον αδελφό μου, δεν θα φάω ποτέ οποιοδήποτε είδος κρεάτων, για να μη σκανδαλίσω τον αδελφό μου. Και έρχομαι τώρα να σας δείξω ότι για τους αδύνατους αδελφούς έκανα και εξακολουθώ να κάνω θυσίες των δικαιωμάτων μου)»[Α΄Κορ.8,13].Αυτό είναι χαρακτηριστικό διδασκάλου αρίστου, το να διαπαιδαγωγεί δια του εαυτού του όσα λέγει. Και δεν είπε: «είτε δικαίως είτε αδίκως», αλλά «καθ’ οιονδήποτε τρόπο». «Και δεν αναφέρω», λέγει, «ειδωλόθυτο, το οποίο μου απαγορεύεται και για άλλη αιτία· αλλά εάν σκανδαλίζει ακόμη και κάτι από όσα έχω το δικαίωμα και μου επιτρέπονται, θα αποφύγω και εκείνα· και όχι μόνο μία ή δύο ημέρες, αλλά σε όλη τη ζωή μου»· διότι λέγει: «δεν θα φάγω ποτέ κρέας». Και δεν είπε «για να μη συντελέσω στην απώλεια του αδελφού», αλλά απλώς «για να μη σκανδαλίσω». Δείχνει λοιπόν εσχάτη μωρία εκ μέρους μας, αυτά που είναι πολύ σημαντικά για τον Χριστό και είναι τέτοια, ώστε ακόμη και θάνατο να προτιμήσουμε γι’ αυτά, αυτά να τα θεωρούμε τόσο ευκαταφρόνητα ώστε ούτε από φαγητά να απέχουμε προς χάριν τους.
Αυτά θα ήσαν επίκαιρα να λέγονται όχι μόνο προς εκείνους, αλλά και προς εμάς, οι οποίοι καταφρονούμε τη σωτηρία των πλησίον και λέμε τους σατανικούς εκείνους λόγους. Διότι το να λέμε «τι με νοιάζει αν ο τάδε σκανδαλίζεται και ο τάδε χάνει τη σωτηρία του;». Ομοιάζει με την ωμότητα εκείνου(:του σατανά) και το μίσος του κατά του ανθρώπου. Κα τότε μεν ο σκανδαλισμός οφειλόταν στην αδυναμία των σκανδαλιζομένων, στην εποχή μας όμως δεν οφείλεται πλέον σε αυτήν· διότι είναι τέτοια τα αμαρτήματά μας, που σκανδαλίζουν και τους ισχυρούς. Όταν δηλαδή χτυπούμε και αρπάζουμε και δείχνουμε πλεονεξία και συμπεριφερόμαστε προς ελεύθερους ανθρώπους ως σε δούλους, ποιον δεν μπορούν αυτά να σκανδαλίσουν; Μην πεις ότι ο τάδε είναι υποδηματοποιός, ούτε ότι ο άλλος είναι βαφέας, ούτε ότι ο άλλος είναι χαλκουργός, αλλά σκέψου ότι είναι πιστός και αδελφός. Είμαστε μαθητές εκείνων των αλιέων, των τελωνών, των σκηνοποιών, Εκείνου που ανατράφηκε μέσα στην οικία ξυλουργού, την μνηστή του οποίου αξιώθηκε να έχει Μητέρα, Εκείνου που τοποθετήθηκε από τα σπάργανα επάνω σε φάτνη και δεν είχε πού να κλίνει την κεφαλή Του, Εκείνου που έκανε τόσες οδοιπορίες ώστε να είναι κατάκοπος από αυτές, Εκείνου που Τον έτρεφαν άλλοι.
Αυτά να σκέπτεσαι και να θεωρείς τιποτένια την ανθρώπινη αλαζονεία, αλλά και τον σκηνοποιό και εκείνον που μεταφέρεται επάνω σε όχημα και έχει μυρίους υπηρέτες και προχωρεί στην αγορά με μεγαλοπρέπεια να τον θεωρείς αδελφό, και μάλιστα περισσότερο αυτόν παρά εκείνον. Ορθώς ονομάζεται αδελφός εκείνος που ομοιάζει περισσότερο. Ποιος λοιπόν ομοιάζει με τους αλιείς; Εκείνος που τρέφεται από την καθημερινή εργασία του και δεν έχει δούλο, ούτε κατοικία, αλλά είναι σε όλα εσταυρωμένος ή εκείνος ο οποίος έχει τόση αλαζονεία και ενεργεί αντίθετα από τους νόμους του Θεού; Μη λοιπόν καταφρονείς τον αληθινό αδελφό σου, διότι αυτός είναι εγγύτερα προς την εικόνα των Αποστόλων.
«Αλλά», θα έλεγε κάποιος, «αυτός είναι έτσι όχι με τη θέλησή του, αλλά διότι πιέζεται από την ανάγκη· δεν το κάνει, διότι το θέλει». Από πού το γνωρίζεις αυτό; Δεν άκουσες το «Μὴ κρίνετε, ἵνα μὴ κριθῆτε(:Μην κρίνετε, για να μην κριθείτε)»;[Ματθ.7,1]. Για να μάθεις επίσης ότι ζει έτσι με τη θέλησή του, πλησίασε και δώσε μύρια χρυσά τάλαντα, και θα τον δεις να τα αποκρούει. Ώστε, εάν και δεν κληρονόμησε πλούτο από τους προγόνους του, εφόσον ενώ του είναι δυνατόν να λάβει, δεν τον δέχεται, ούτε τον προσθέτει σε όσα έχει, παρουσιάζει μέγιστο παράδειγμα περιφρονήσεως των χρημάτων. Και ο Ιωάννης ο γιος του Ζεβεδαίου ήταν υιός ενός πολύ φτωχού ανθρώπου, αλλά οπωσδήποτε δε θα ισχυριστούμε ότι η πενία του ήταν εξ ανάγκης. Όταν λοιπόν δεις κάποιον να καρφώνει καρφιά, να σφυροκοπεί τα σίδερα, να έχει μαυρισμένο το πρόσωπό του από την καπνιά του εργαστηρίου τους, μην τον περιφρονείς για τον λόγο αυτόν, αλλά για τον λόγο αυτόν ακριβώς να τον θαυμάζεις, διότι και ο Πέτρος φόρεσε ζώνη απλού εργάτη και έσυρε δίχτυα και αλίευε μετά την Ανάσταση του Κυρίου. Και τι αναφέρω τον Πέτρο; Ο ίδιος ο Παύλος μετά τα μύρια ταξίδια και τα τόσα θαύματα έμενε σε σκηνορραφείο και έραβε δέρματα, και οι άγγελοι τον σέβονταν και οι δαίμονες τον έτρεμαν· και δεν ντρεπόταν να λέγει: «Αὐτοὶ γινώσκετε ὅτι ταῖς χρείαις μου καὶ τοῖς οὖσι μετ᾿ ἐμοῦ ὑπηρέτησαν αἱ χεῖρες αὗται(:Εσείς οι ίδιοι γνωρίζετε ότι για τις ανάγκες τις δικές μου και για τις ανάγκες εκείνων που ήταν μαζί μου υπηρέτησαν τα ροζιασμένα αυτά χέρια)»[Πράξ.20,34]. Και τι λέγω ότι «δεν ντρεπόταν»; Αντιθέτως μάλιστα, καυχιόταν γι’ αυτό.
«Και ποιος είναι τώρα», θα έλεγε κάποιος, «όμοιος με τον Παύλο στην αρετή;». Και εγώ γνωρίζω ότι κανείς δεν είναι, αλλά για τον λόγο αυτόν δεν είναι άξιοι να περιφρονούνται όσοι υπάρχουν τώρα· διότι, εάν τον τιμάς για τον Χριστό, ακόμη και αν είναι ο έσχατος, είναι όμως πιστός, δικαιούται να τιμάται. Εάν δηλαδή έλθουν στρατηγός και απλός στρατιώτης, και οι δύο φίλοι του βασιλιά, και εσύ ανοίξεις την οικία σου και στους δύο, με ποιον φάνηκες περισσότερο ότι τιμάς τον βασιλέα; Είναι φανερό ότι τιμάς τον Χριστό με τον στρατιώτη· διότι ο μεν στρατηγός και χωρίς τη φιλία του βασιλιά είχε πολλά προσόντα ικανά να σε πείσουν να του αποδώσεις αυτήν την τιμή, ο δε στρατιώτης δεν είχε τίποτε άλλο παρά την φιλία του βασιλιά. Για τον λόγο αυτόν και ο Θεός μάς παρήγγειλε να καλούμε στα συμπόσια και τα δείπνα μας χωλούς και αναπήρους και όσους δεν μπορούν να μας τα ανταποδώσουν, διότι αυτές προπαντός είναι οι αγαθοεργίες που γίνονται για τον Θεό. Αν φιλοξενήσεις κάποιον μεγάλο και επιφανή, η πράξη σου δεν είναι εντελώς καθαρή ελεημοσύνη, αλλά πολλές φορές έχει μερίδιο και η κενοδοξία σου και η επιθυμία σου να ευεργετείς και γίνεσαι επιφανέστερος σε πολλούς χάρη σε εκείνον.
Θα μπορούσα λοιπόν να δείξω πολλούς, οι οποίοι περιποιούνται τους επισημότερους των αγίων, για να έχουν περισσότερη παρρησία στους άρχοντες χάρη σε εκείνους και για τον λόγο αυτόν να γίνονται χρησιμότεροι στις περιουσίες και τις οικίες τους. Και πολλές τέτοιες χάριτες ζητούν από τους αγίους εκείνους, πράγμα το οποίο καταστρέφει την ανταμοιβή της φιλοξενίας, εφόσον την προσφέρει με τέτοια κίνητρα. Και γιατί πρέπει να αναφέρω αυτό περί των αγίων; Διότι εκείνος ο οποίος ζητεί από τον Θεό εδώ την ανταμοιβή των κόπων του και ασκεί την αρετή για τα παρόντα, ελαττώνει τον μισθό του· εκείνος όμως ο οποίος ζητεί ολόκληρους τους στεφάνους εκεί, φαίνεται πολύ θαυμαστότερος, κατά το παράδειγμα εκείνου του Λαζάρου, που απολάμβανε όλα τα αγαθά εκεί, κατά το παράδειγμα των τριών παιδιών, οι οποίοι, ενώ επρόκειτο να ριφθούν στην κάμινο έλεγαν ότι «Ἔστι γὰρ Θεὸς ἡμῶν ἐν οὐρανοῖς, ᾧ ἡμεῖς λατρεύομεν, δυνατὸς ἐξελέσθαι ἡμᾶς ἐκ τῆς καμίνου τοῦ πυρὸς τῆς καιομένης, καὶ ἐκ τῶν χειρῶν σου, βασιλεῦ, ῥύσεται ἡμᾶς(:Διότι υπάρχει ο Θεός μας στους ουρανούς, τον Οποίο εμείς λατρεύουμε και ο Οποίος είναι δυνατός να μας περιφρουρήσει από την φλόγα της καμίνου της καιομένης και να μας γλυτώσει από τα χέρια σου· αλλά και αυτό εάν δεν γίνει, μάθε, βασιλιά μου, ότι εμείς τους θεούς σου δεν θα τους λατρεύσουμε, και το άγαλμα, το οποίον εσύ έστησες, δεν θα το προσκυνήσουμε)»[Δαν.3,17-18], κατά το παράδειγμα του Αβραάμ, ο οποίος έφερε τον υιό του στο όρος και τον θυσίασε, και αυτά δεν τα έκανε για κάποιον μισθό, αλλά θεωρώντας μία αμοιβή μέγιστη, την υπακοή στον Κύριο.
Αυτούς ας τους μιμούμαστε και εμείς· διότι έτσι θα έλθει σε εμάς άφθονη η ανταπόδοση των αγαθών, όταν με τέτοια αγαθά κίνητρα πράττουμε τα πάντα, οπότε θα επιτύχουμε λαμπρότερους στεφάνους· αυτούς είθε να τους επιτύχουμε όλοι εμείς με τη χάρη και τη φιλανθρωπία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, στον οποίο μαζί με τον Πατέρα και το άγιο Πνεύμα ανήκει η δόξα στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.
ΟΜΙΛΙΑ ΚΑ΄(επιλεγμένο απόσπασμα)
«Οὐκ εἰμὶ ἀπόστολος; οὐκ εἰμὶ ἐλεύθερος; οὐχὶ Ἰησοῦν Χριστὸν τὸν Κύριον ἡμῶν ἑώρακα; οὐ τὸ ἔργον μου ὑμεῖς ἐστε ἐν Κυρίῳ; (: Δεν είμαι απόστολος με ίσα δικαιώματα με τους άλλους αποστόλους; Δεν είμαι ελεύθερος όπως οι άλλοι χριστιανοί; Δεν είδα τον Ιησού Χριστό τον Κύριο μας; Και δεν είστε εσείς το έργο που με τη βοήθεια του Θεού επιτέλεσα;)»[Α΄Κορ.8,13].
Επειδή είπε ότι «εἰ βρῶμα σκανδαλίζει τὸν ἀδελφόν μου, οὐ μὴ φάγω κρέα εἰς τὸν αἰῶνα, ἵνα μὴ τὸν ἀδελφόν μου σκανδαλίσω(:εάν αυτό που τρώω γίνεται αιτία σκανδάλου και αμαρτίας για τον αδελφό μου, δεν θα φάω ποτέ οποιοδήποτε είδος κρέατος, για να μην σκανδαλίσω τον αδερφό μου)»[Α΄Κορ.8,13], πράγμα το οποίο δεν είχε μεν κάνει, υποσχόταν όμως ότι θα το έκανε, εάν παρίστατο ανάγκη, για να μη λέει κανείς ότι «κομπάζεις άσκοπα και φιλοσοφείς με τα λόγια και υπόσχεσαι με το στόμα μόνο, κάτι που είναι εύκολο και σε μένα και στον καθένα· εάν αυτά τα λες από την ψυχή σου, δείξε με τα έργα τι καταφρόνησες, για να μην σκανδαλίσεις τον αδελφό σου», για τούτο αναγκάζεται στη συνέχεια να προχωρήσει στην απόδειξη αυτών που έλεγε και να δείξει ότι απείχε ακόμη και από όσα επιτρέπονταν, προκειμένου να μην προκαλέσει σκανδαλισμό, αν και κανείς νόμος δεν τον εξανάγκαζε σε αυτό. Και δεν είναι βέβαια αυτό θαυμαστό, αν είναι θαυμαστό, ότι απείχε από όσα επιτρέπονταν, για να μη σκανδαλίσει, αλλά ότι το έκανε με πολύ κόπο και κίνδυνο.
«Γιατί», λέγει, «πρέπει να αναφέρω τα ειδωλόθυτα;» «Διότι, ενώ ο Χριστός παρήγγειλε όσοι κηρύττουν το Ευαγγέλιο να ζουν από τους μαθητές τους, εγώ δεν το έκανα αυτό, αλλά προτίμησα και αν ακόμη παρίστατο ανάγκη, να πεθάνω από την πείνα και να βρω τον χειρότερο θάνατο, προκειμένου να μη λάβω τίποτε από τους κατηχουμένους· όχι διότι επρόκειτο να σκανδαλισθούν, εάν δεν λάμβανε, αλλά επειδή επρόκειτο να οικοδομηθούν, πράγμα το οποίο ήταν πολύ σπουδαιότερο». Και μάρτυρες γι’ αυτό παρουσιάζει αυτούς, μεταξύ των οποίων ζούσε και εργαζόμενος και πεινώντας και στενοχωρούμενος, επειδή τρεφόταν από άλλους, μην τυχόν τους σκανδαλίσει· διότι πράγματι σκανδαλίζονταν με το τίποτε· αυτός τηρούσε τον νόμο, αλλά όμως σκεπτόταν αυτούς πολύ περισσότερο. Εφόσον λοιπόν αυτός έπραξε περισσότερα από ό,τι καθορίζει ο νόμος, για να μη σκανδαλιστούν, και απείχε ακόμη και από επιτρεπόμενα, για να οικοδομήσει άλλους, ποιας καταδίκης θα ήσαν άξιοι αυτοί οι οποίοι δεν απέχουν από τα ειδωλόθυτα, τη στιγμή μάλιστα, κατά την οποία για τον λόγο αυτόν πολλοί χάνονται, ενώ θα έπρεπε να τα αποφύγουν και χωρίς να υπήρχε ο κίνδυνος του σκανδάλου για μόνο τον λόγο ότι είναι η τράπεζα των δαιμόνων;
Αυτό λοιπόν είναι όλο το νόημα, το οποίο αναλύει με πολλούς στίχους. Πρέπει όμως το θέμα αυτό να το αναπτύξει επί ανωτέρας βάσεως. Δεν το θέτει σαφώς έτσι, όπως το είπα, ούτε εισέρχεται σε αυτό ευθέως· αλλά αρχίζει από άλλο σημείο λέγοντας τα εξής: «Οὐκ εἰμὶ ἀπόστολος;(:Δεν είμαι απόστολος με ίσα δικαιώματα με τους άλλους αποστόλους;)»[Α΄Κορ.9,1]. Μαζί δηλαδή με όσα έχουν λεχθεί και αυτή δεν είναι μικρή διαφορά, το να είναι ο Παύλος αυτός που κάνει αυτά· διότι, για να μη λένε ότι επιτρέπεται να γεύεται κανείς, όταν σφραγίζει το ειδωλόθυτο με το σημείο του σταυρού, προς το παρόν μεν δεν αρκείται σε αυτό, αλλά λέει ότι, και αν ακόμη επιτρεπόταν, δεν έπρεπε να το κάνει για να μη σκανδαλιστούν οι αδελφοί· κατόπιν όμως αποδεικνύει ότι ούτε επιτρεπόταν αυτό.
Τώρα όμως αποδεικνύει το πρώτο από τη δική του περίπτωση· και ενώ πρόκειται να πει ότι τίποτε δεν έλαβε από αυτούς, δεν το αναφέρει ευθύς αμέσως, αλλά κατά πρώτον αναφέρει το αξίωμά του, λέγοντας: «Οὐκ εἰμὶ ἀπόστολος; οὐκ εἰμὶ ἐλεύθερος; (: Δεν είμαι απόστολος με ίσα δικαιώματα με τους άλλους αποστόλους; Δεν είμαι ελεύθερος όπως οι άλλοι χριστιανοί;)». Για να μη λένε δηλαδή ότι «και αν δεν έλαβες τίποτε, δεν το έλαβες, διότι δεν σου επιτρεπόταν να λάβεις», για τούτο κατά πρώτον αναφέρει τις αιτίες, για τις οποίες εύλογα θα λάμβανε, εάν ήθελε να λάβει κάτι. Έπειτα, για να μη φανεί ότι διαβάλλει όσους βρίσκονταν κοντά στον απόστολο Πέτρο- διότι εκείνοι λάμβαναν- κατά πρώτον τονίζει ότι επιτρεπόταν σε εκείνους να λαμβάνουν· κατόπιν, για να μην πει κανείς ότι «στον Πέτρο μεν επιτρεπόταν να λάβει, σε εσένα όμως δεν επιτρεπόταν», προλαμβάνει τον ακροατή με τα εγκώμια του εαυτού του.
Και επειδή έβλεπε ότι ήταν ανάγκη να εγκωμιάσει τον εαυτό του- διότι έτσι διορθώνονταν οι Κορίνθιοι- και επειδή συγχρόνως δεν ήθελε να πει τίποτε υπερβολικό για τον εαυτό του, πρόσεχε πώς κάνει και τα δύο σε όσο βαθμό το απαιτεί η ανάγκη, επαινώντας τον εαυτό του όχι τόσο όσο είχε επίγνωση, αλλά όσο το απαιτούσε η ανάγκη της προκειμένης υποθέσεως. Ενώ δηλαδή μπορούσε να πει ότι «Εγώ προπάντων έπρεπε να λαμβάνω και μάλιστα περισσότερα από εκείνους, διότι κοπίασα περισσότερο από αυτούς», δεν λέει μεν αυτό, στο οποίο είχε υπεροχή, για όσα όμως εκείνοι ήσαν μεγάλοι και για όσα δίκαια λάμβαναν, αυτά μόνο αναφέρει, λέγοντας τα εξής: «Δεν είμαι απόστολος; Δεν είμαι ελεύθερος;». Δηλαδή «δεν εξουσιάζω τον εαυτό μου; Μήπως είμαι υπό την εξουσία κάποιου, που με αναγκάζει και με εμποδίζει να λάβω;».
Αλλά εκείνοι έχουν κάτι επιπλέον, ότι έζησαν μαζί με τον Χριστό. «Αλλά ούτε και αυτού στερούμαι». Για τον λόγο αυτόν λέει: «Οὐχὶ Ἰησοῦν Χριστὸν τὸν Κύριον ἡμῶν ἑώρακα; (:Δεν είδα τον Ιησού Χριστό τον Κύριό μας;)». Διότι λέγει: «Ἒσχατον δὲ πάντων ὡσπερεὶ τῷ ἐκτρώματι ὤφθη κἀμοί(:Και τελευταία από όλους εμφανίστηκε και σε μένα σαν σε έκτρωμα, σαν έμβρυο δηλαδή που παράκαιρα αποβλήθηκε από την κοιλιά της μητέρας του)» [Α΄Κορ.15,8]. Δεν ήταν και μικρή αυτή η τιμή, διότι λέγει: «Πολλοὶ προφῆται καὶ δίκαιοι ἐπεθύμησαν ἰδεῖν ἃ βλέπετε, καὶ οὐκ εἶδον, καὶ ἀκοῦσαι ἃ ἀκούετε, καὶ οὐκ ἤκουσαν(:Πολλοί προφήτες και δίκαιοι επιθύμησαν να δουν αυτά που βλέπετε εσείς, και δεν αξιώθηκαν να τα δουν. Επιθύμησαν και να ακούσουν αυτά που εσείς ακούτε, και δεν τα άκουσαν· διότι έζησαν σε παλιότερα χρόνια και δεν πρόφθασαν να δουν την επίγεια παρουσία μου)» [Ματθ.13,17], και: «Ἐλεύσονται ἡμέραι ὅτε ἐπιθυμήσετε μίαν τῶν ἡμερῶν τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου ἰδεῖν, καὶ οὐκ ὄψεσθε(:Θα έλθουν λοιπόν μέρες που θα επιθυμήσετε να δείτε μία από τις ένδοξες ημέρες της δευτέρας παρουσίας του υιού του ανθρώπου˙και δεν θα τη δείτε)» [Λουκ. 17,22].
«Τι λοιπόν και αν είσαι απόστολος και ελεύθερος και έχεις δει τον Χριστό, εφόσον όμως δεν έδειξες έργο αποστόλου, πώς δικαιούσαι να λαμβάνεις;», θα έλεγε κάποιος. Για τον λόγο αυτόν μετά από αυτά, πρόσθεσε: «Οὐ τὸ ἔργον μου ὑμεῖς ἐστε ἐν Κυρίῳ; (:Και δεν είστε εσείς το έργο που με την βοήθεια του Θεού επιτέλεσα;)»[Α΄Κορ.9,1]. Διότι το μέγα είναι τούτο: εκείνα χωρίς αυτό δεν ωφελούν καθόλου. Και ο Ιούδας και απόστολος ήταν και ελεύθερος ήταν και τον Χριστό είδε, αλλά επειδή δεν είχε έργο αποστόλου, εκείνα καθόλου δεν τον ωφέλησαν. Και επειδή είπε μεγάλο λόγο, πρόσεχε πώς τον μετριάζει, λέγοντας: «ἐν Κυρίῳ», δηλαδή «του Θεού είναι έργο, όχι δικό μου».
«Εἰ ἄλλοις οὐκ εἰμὶ ἀπόστολος, ἀλλά γε ὑμῖν εἰμι (:Εάν για άλλους δεν είμαι απόστολος τουλάχιστον όμως για εσάς είμαι απόστολος)»[Α΄Κορ.9,2]. Βλέπεις ότι δεν λέγει περιττά; Αν και μπορούσε να αναφέρει την οικουμένη και έθνη βάρβαρα και τη γη και τη θάλασσα, εντούτοις δεν αναφέρει τίποτε από εκείνα, αλλά νικά χρησιμοποιώντας τα ρητορικά σχήματα «κατά συνδρομήν»[:προσωρινή παραδοχή του επιχειρήματος του αντιδίκου και μετά από λίγο με ισχυρά επιχειρήματα εξαναγκασμός αυτού να παραδεχθεί το αντίθετο] και «εκ περιουσίας»[:ανάπτυξη του θέματος διεξοδικά]. «Τι μου χρειάζονται», λέγει, «τα επιπλέον, όταν και αυτά αρκούν για την παρούσα υπόθεση; Δεν αναφέρω λοιπόν όσα κατόρθωσα σε άλλους, αλλά όσων εσείς είστε μάρτυρες. Ώστε, και αν ακόμη από πουθενά αλλού δεν έπρεπε να λάβω, από εσάς είχα κάθε δικαίωμα να λάβω- διότι υπήρξα ο διδάσκαλός σας- από αυτούς δεν έλαβα. Εάν για άλλους δεν είμαι απόστολος, για εσάς όμως τουλάχιστον είμαι». Πάλι χρησιμοποιεί στον λόγο του το σχήμα «κατά συνδρομήν», διότι ήταν απόστολος της οικουμένης.
«Αλλά όμως», λέγει, «δεν λέγω αυτό, ούτε μάχομαι και φιλονικώ, αλλά αναφέρω τη δική σας περίπτωση»· «ἡ γὰρ σφραγὶς τῆς ἐμῆς ἀποστολῆς ὑμεῖς ἐστε ἐν Κυρίῳ (:διότι η σφραγίδα με την οποία πιστοποιείται επίσημα το αποστολικό μου αξίωμα, με τη χάρη του Κυρίου, είστε εσείς, τους οποίους εγώ οδήγησα στον Χριστό)»[Α΄Κορ.1,2], δηλαδή η απόδειξη. «Και αν θέλει κανείς να μάθει για ποιον λόγο είμαι απόστολος, προβάλλω εσάς· διότι σε σας επέδειξα όλα τα χαρακτηριστικά του αποστόλου και τίποτε δεν υστέρησα».
Αυτό ακριβώς το αναφέρει και στη δεύτερη επιστολή του λέγοντας: «Γέγονα ἄφρων καυχώμενος! ὑμεῖς με ἠναγκάσατε. ἐγὼ γὰρ ὤφειλον ὑφ᾿ ὑμῶν συνίστασθαι· οὐδὲν γὰρ ὑστέρησα τῶν ὑπερλίαν ἀποστόλων, εἰ καὶ οὐδέν εἰμι. τὰ μὲν σημεῖα τοῦ ἀποστόλου κατειργάσθη ἐν ὑμῖν ἐν πάσῃ ὑπομονῇ, ἐν σημείοις καὶ τέρασι καὶ δυνάμεσι. τί γάρ ἐστιν ὃ ἡττήθητε ὑπὲρ τὰς λοιπὰς ἐκκλησίας, εἰ μὴ ὅτι αὐτὸς ἐγὼ οὐ κατενάρκησα ὑμῶν; χαρίσασθέ μοι τὴν ἀδικίαν ταύτην(: Έγινα ανόητος με τις καυχήσεις μου αυτές! Αλλά εσείς με αναγκάσατε να γίνω· διότι εγώ είχα το δικαίωμα να συστήνομαι από σας και όχι να βρίσκομαι στην ανάγκη να σας συστήσω τον εαυτό μου. Και είχα το δικαίωμα να συστήνομαι από σας, διότι σε τίποτε δεν αποδείχτηκα κατώτερος από τους άλλους περισσότερο επιφανείς αποστόλους, αν και χωρίς τη χάρη του Θεού δεν είμαι τίποτε. Όλες τις αποδείξεις που πιστοποιούν ότι είμαι απόστολος σάς τις παρουσίασα ανάμεσά σας με κάθε υπομονή και με διάφορα υπερφυσικά έργα, δηλαδή με θεϊκά σημεία, με εκπληκτικά θαύματα και με υπερφυσικές δυνάμεις. Διότι ποιο είναι εκείνο στο οποίο φανήκατε κατώτεροι από τις άλλες Εκκλησίες, εκτός από το ότι εγώ δεν σας επιβάρυνα με έξοδα της συντηρήσεώς μου; Συγχωρήστε μου την αδικία αυτή)»[Β΄Κορ.12,11-13]. Για τον λόγο αυτόν λέει: «Ἡ γὰρ σφραγὶς τῆς ἐμῆς ἀποστολῆς ὑμεῖς ἐστε ἐν Κυρίῳ (:διότι η σφραγίδα με την οποία πιστοποιείται επίσημα το αποστολικό μου αξίωμα, με τη χάρη του Κυρίου, είστε εσείς, τους οποίους εγώ οδήγησα στον Χριστό)»[Α΄Κορ.9,2] · «καθότι και σημεία επέδειξα και με τον λόγο μου δίδαξα και κινδύνους υπέμεινα και βίο έζησα άψογο». Και όλα αυτά είναι δυνατόν να τα δει κανείς με τις δύο αυτές επιστολές, πως για καθένα από αυτά τους φέρει απόδειξη με ακρίβεια.
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,
επιμέλεια κειμένου: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ:
- https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/08/in-epistulam-i-ad-corinthios.pdf
- Ιωάννου του Χρυσοστόμου Άπαντα τα έργα, Υπόμνημα στην Προς Κορινθίους Α΄επιστολήν , πατερικές εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς»(ΕΠΕ), εκδ. οίκος «Το Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 1979, τόμος 18, ομιλίες Κ΄και ΚΑ΄, σελίδες 572-591 .
- http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/index.html
- Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη με σύντομη ερμηνεία (απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2014.
- Η Καινή Διαθήκη, Κείμενον και ερμηνευτική απόδοσις υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τριακοστή τρίτη, Αθήνα 2009.
- Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους εβδομήκοντα, Κείμενον και σύντομος απόδοσις του νοήματος υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2005.
- http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm
- http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm
ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΕΩ [:Ματθ. 25,31-46]
Ο ΙΕΡΟΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΕΥΤΕΡΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΕΛΙΚΗ ΚΡΙΣΗ
«Όταν λοιπόν έλθει ο Υιός του ανθρώπου με όλη τη δόξα του Πατρός Του και όλοι οι άγγελοι μαζί Του, τότε θα καθίσει στον θρόνο της δόξας Του και θα χωρίσει τα πρόβατα από τα ερίφια και τους μεν πρώτους θα τους επιδοκιμάσει, διότι όταν πεινούσε τον έθρεψαν, όταν διψούσε τον πότισαν, όταν ήταν ξένος τον περιμάζεψαν, όταν ήταν γυμνός τον έντυσαν, όταν ήταν ασθενής τον επισκέφτηκαν και όταν βρισκόταν στη φυλακή πήγαν και τον είδαν, και θα δώσει τη βασιλεία Του σε αυτούς. Τους άλλους δε οι οποίοι έκαναν τα αντίθετα, θα τους αποδοκιμάσει και θα τους στείλει στο αιώνιο πυρ, που είναι ετοιμασμένο για τον διάβολο και τους αγγέλους του».
Την περικοπή αυτή τη γλυκύτατη, στην οποία δεν παραλείπουμε διαρκώς να επανερχόμαστε, και με την οποία, ως τελευταία, πολύ ορθώς ολοκληρώνεται ο λόγος, ας την ακούσουμε τώρα με κάθε προσοχή και κατάνυξη μεγάλη· διότι σ’ αυτήν γίνεται πολύς λόγος για τη φιλανθρωπία και την ελεημοσύνη. Για το θέμα αυτό και προηγουμένως μίλησε γι’ αυτή με διάφορους τρόπους, ενώ εδώ ομιλεί σαφέστερα και εμφαντικότερα, καθώς δεν παρουσιάζει εδώ δύο ή τρία ή πέντε πρόσωπα, αλλά ολόκληρη την οικουμένη. Μολονότι στην πραγματικότητα, και οι προηγούμενες περικοπές, οι οποίες ανέφεραν δύο πρόσωπα, δεν εννοούσαν ακριβώς δύο μόνο, αλλά δύο κατηγορίες ανθρώπων, όσους παρακούουν στις θείες εντολές και όσους υπακούουν.
Αλλά εδώ χρησιμοποιεί τον λόγο πιο φρικώδη και διαυγή. Γι’ αυτό και δεν λέγει τη συνήθη φράση: «η Βασιλεία ομοιάζει», αλλά ολοφάνερα πλέον παρουσιάζει τον εαυτό Του, λέγοντας «Ὃταν δὲ ἔλθῃ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ δόξῃ αὐτοῦ (:Όταν έρθει ο Υιός του ανθρώπου με όλη τη δόξα Του)»[Ματθ.25,31]· διότι τώρα ήρθε περιφρονημένος, ήλθε μέσα σε ύβρεις και προσβολές. Τότε όμως θα κάθεται στον θρόνο της δόξας Του. Και μάλιστα μνημονεύει αδιάκοπα τη δόξα Του. Επειδή πλησίαζε ο καιρός της Σταύρωσης, η οποία εθεωρείτο ατιμωτική, γι’ αυτό ενισχύει τον ακροατή και φέρνει μπροστά στα μάτια του το δικαστήριο και στήνει γύρω από αυτό ολόκληρη την οικουμένη. Και δεν κάνει τον λόγο τρομερό μόνο με τον τρόπο αυτό, αλλά και με το να παρουσιάζει τους ουρανούς να αδειάζουν· γιατί θα είναι μαζί Του όλοι οι άγγελοι, λέγει, για να μαρτυρούν πόσες υπηρεσίες πρόσφεραν σαν απεσταλμένοι του Δεσπότου για τη σωτηρία των ανθρώπων. Αλλά και από κάθε άποψη θα προκαλεί τρόμο η ημέρα τότε εκείνη.
Έπειτα λέγει: «Συναχθήσεται ἔμπροσθεν αὐτοῦ πάντα τὰ ἔθνη (:Θα συναχθούν μπροστά Του όλα τα έθνη)», δηλαδή ολόκληρο το ανθρώπινο γένος· «καὶ ἀφοριεῖ αὐτοὺς ἀπ᾿ ἀλλήλων ὥσπερ ὁ ποιμὴν ἀφορίζει τὰ πρόβατα ἀπὸ τῶν ἐρίφων(:και θα τους χωρίσει τον ένα από τον άλλο, όπως ο βοσκός χωρίζει τα πρόβατα από τα ερίφια)»[Ματθ.25,32]· διότι τώρα δεν είναι χωρισμένοι, αλλά όλοι μαζί ανακατεμένοι, ενώ τότε θα γίνει ο χωρισμός με κάθε ακρίβεια. Στην αρχή λοιπόν τους τοποθετεί χωριστά και τους αποκαλύπτει από τον τόπο στον οποίο τους τοποθετεί, τους δικαίους δηλαδή στα δεξιά Του και τους ασεβείς στα αριστερά Του. Έπειτα όμως δείχνει τον χαρακτήρα και τη διαγωγή του καθενός με το όνομα που τους δίνει: τη μια κατηγορία την ονομάζει «ερίφια», την άλλη «πρόβατα», για να δείξει πόσο άκαρποι είναι οι πρώτοι –γιατί κανένα όφελος δεν μπορεί να προέλθει από τα ερίφια- και πόσο μεγάλη καρποφορία επέφεραν κατά τη διάρκεια της επίγειας ζωής τους οι άλλοι- γιατί είναι μεγάλο το εισόδημα των προβάτων, μαλλί και γάλα και μικρά, που δεν μπορεί το ερίφι να δώσει. Τα ζώα όμως, τα οποία δεν έχουν λογικό, είναι από τη φύση τους αποδοτικά ή μη, ενώ οι άνθρωποι από την ελεύθερη προαίρεσή τους και γι’ αυτό άλλοι τιμωρούνται κι άλλοι στεφανώνονται.
Και δεν τους επιβάλλει τιμωρία νωρίτερα, παρά μέχρις ότου τους κρίνει ως δικαστής. Και αφού τους στήσει απέναντί Του, απαριθμεί τις αξιόποινες πράξεις τους. Αυτοί βέβαια μιλούν με ήπιο τόνο στη φωνή τους, αλλά κανένα όφελος δεν τους απομένει πια. Πολύ εύλογα, γιατί περιφρόνησαν ένα τόσο αξιοπρόσεκτο πράγμα, για το οποίο έπρεπε με κάθε τρόπο να φροντίζουν. Γιατί και οι προφήτες παντού και πάντοτε έλεγαν: «Ἒλεος θέλω καὶ οὐ θυσίαν (:Ευσπλαχνία απέναντι στους συνανθρώπους σας θέλω και όχι τυπικές θυσίες)»[Ωσηέ, 6,6]. Και ο νομοθέτης σ’ αυτό [δηλαδή στην ελεημοσύνη] τους παρακινούσε με κάθε τρόπο, και με λόγια και με έργα. Και η ίδια η φύση αυτό μας υπεδείκνυε.
Πρόσεξε επίσης ότι αυτοί δεν έχουν να παρουσιάσουν μόνο ένα και δύο καλά έργα, αλλά κανένα καλό έργο· διότι όχι μόνο δεν Του έδωσαν τροφή όταν πεινούσε, αλλά ούτε και Τον έντυσαν όταν ήταν γυμνός· δεν έκαναν όμως ούτε το ελαφρότερο, μια επίσκεψη δηλαδή όταν ήταν άρρωστος. Πρόσεξε πόσο ελαφρά καθήκοντα εντέλλεται. Δεν είπε: «Ήμουν στη φυλακή και με αποφυλακίσατε, άρρωστος και με κάνατε υγιή», αλλά «με επισκεφτήκατε και ήρθατε σε μένα». Αλλά ούτε και ως προς την πείνα ήταν βαρύ και δύσκολο αυτό που παράγγελνε. Δεν ζητούσε πλούσιο τραπέζι, αλλά μόνο την αναγκαία τροφή και μάλιστα με τη μορφή ενός αξιολύπητου ικέτη.
Ώστε όλα ήσαν αρκετά για να τους καταδικάσουν: το εύκολο πράγμα που ζητούσε: λίγο ψωμί· η αξιολύπητη όψη εκείνου που το ζητούσε: ήταν φτωχός· η συμπάθεια της κοινής φύσης Του με αυτούς, αφού ήταν άνθρωπος· η περιπόθητη υπόσχεση : υποσχέθηκε τη Βασιλεία· η φοβερή τιμωρία: απειλούσε με τη γέεννα του πυρός· το αξίωμα Εκείνου που τα δεχόταν: ήταν Θεός αυτός που λάμβανε την ελεημοσύνη, μέσω των φτωχών· η υπερβολική τιμή: έκρινε ότι άξιζε να ταπεινωθεί τόσο· το δίκαιο της χορηγήσεως: έπαιρνε από τα δικά Του.
Απέναντι σε όλα αυτά, η φιλαργυρία έκαμε τυφλά καθ’ ολοκληρίαν τα θύματά της και αυτό ενώ επικρεμόταν τόσο μεγάλη απειλή. Γιατί και πιο πάνω λέγει ότι αυτοί που δε δέχονται να βοηθήσουν όσους έχουν ανάγκη, θα πάθουν χειρότερα από τους κατοίκους των Σοδόμων[βλ.Ματθ.10,15: «Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἀνεκτότερον ἔσται γῇ Σοδόμων καὶ Γομόῤῥας ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως ἢ τῇ πόλει ἐκείνῃ(:Σας διαβεβαιώνω ότι περισσότερο επιεικής θα είναι η τιμωρία, κατά τη μεγάλη εκείνη ημέρα της κρίσεως, για τους κατοίκους της χώρας των Σοδόμων και Γομόρρας, παρά για τους κατοίκους της πόλεως εκείνης, που αρνήθηκε να σας δεχθεί)»].
Και εδώ επαναλαμβάνει: «Ἐφ᾿ ὅσον οὐκ ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἐλαχίστων, οὐδὲ ἐμοὶ ἐποιήσατε(:Αληθινά σας λέω, καθετί που δεν κάνατε σ’ έναν απ’ αυτούς που ο κόσμος θεωρούσε πολύ μικρούς, ούτε σε μένα το κάνατε)». Τους ονομάζει «αδελφούς Του»; Και πώς τους αποκαλεί «ἐλαχίστους»; Γι’ αυτό ακριβώς είναι αδελφοί του Κυρίου Ιησού Χριστού, επειδή είναι ταπεινοί, επειδή είναι φτωχοί, επειδή είναι περιφρονημένοι. Διότι αυτούς κατεξοχήν τους ανθρώπους καλεί να τους κάμει αδελφούς Του, τους αφανείς, τους ευκολοκαταφρόνητους· δεν εννοεί εδώ μόνο τους μοναχούς και όσους έχουν καταφύγει στα βουνά ως ασκητές, αλλά κάθε πιστό. Έστω κι αν είναι κοσμικός· εφόσον όμως είναι πεινασμένος και νηστικός και γυμνός και ξένος, ο Κύριος επιθυμεί να απολαύσει ένας τέτοιος στερημένος άνθρωπος όλη τη φροντίδα μας· διότι αδελφό μας τον κάνει το βάπτισμα και η κοινωνία των θείων μυστηρίων.
Έπειτα, για να δεις και από άλλη πλευρά το δίκαιον της αποφάσεως, προηγουμένως εκείνους επαινεί, αυτούς που έχουν κατορθώσει τα αγαθά έργα και λέει: «∆εῦτε, οἱ εὐλογημένοι τοῦ Πατρός μου, κληρονομήσατε τὴν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν πρὸ καταβολῆς κόσμου. Ἐπείνασα γὰρ, καὶ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν(:Ελάτε σεις οι ευλογημένοι του Πατρός μου και κληρονομείστε την βασιλεία των ουρανών, η οποία έχει ετοιμαστεί για σας από τότε που θεμελιωνόταν ο κόσμος. Διότι πείνασα και μου δώσατε να φάω…)», και όλα τα παρακάτω.
Για να μην ισχυρίζονται ότι τάχα «δεν είχαμε για να ελεήσουμε», τους καταδικάζει μετά από σύγκριση με τους συνανθρώπους τους· όπως ακριβώς καταδίκασε τις μωρές και αμελείς παρθένες κατόπιν συγκρίσεως με τις άλλες, τις φρόνιμες και συνετές παρθένες(Ματθ.25,1-13),και τον δούλο που μεθούσε και έτρωγε σε υπερβολικό βαθμό εν συγκρίσει με τον πιστό δούλο(Ματθ.24,45-51), και αυτόν που έκρυψε το τάλαντο, εν αντιθέσει με εκείνον που πρόσφερε δύο τάλαντα (Ματθ. 25,14-30) και τον καθένα που αμαρτάνει συγκριτικά προς όσους έχουν επιτύχει να κάνουν θεάρεστα έργα.
Και άλλοτε η σύγκριση αυτή γίνεται μεταξύ ίσων, όπως στην περίπτωση αυτή και των παρθένων, άλλοτε πάλι είναι γίνεται από το περίσσευμα, όπως όταν λέει: «Ἄνδρες Νινευῖται ἀναστήσονται ἐν τῇ κρίσει μετὰ τῆς γενεᾶς ταύτης καὶ κατακρινοῦσιν αὐτήν, ὅτι μετενόησαν εἰς τὸ κήρυγμα Ἰωνᾶ, καὶ ἰδοὺ πλεῖον Ἰωνᾶ ὧδε. βασίλισσα νότου ἐγερθήσεται ἐν τῇ κρίσει μετὰ τῆς γενεᾶς ταύτης καὶ κατακρινεῖ αὐτήν, ὅτι ἦλθεν ἐκ τῶν περάτων τῆς γῆς ἀκοῦσαι τὴν σοφίαν Σολομῶνος, καὶ ἰδοὺ πλεῖον Σολομῶνος ὧδε(:Οι Νινευίτες θα αναστηθούν στην τελική κρίση μαζί με τη γενιά αυτή και θα την κατακρίνουν· διότι εκείνοι, αν και ήταν αλλοεθνείς και ειδωλολάτρες, μετανόησαν στο κήρυγμα του Ιωνά, ο οποίος ήταν ξένος και δεν έκανε κανένα θαύμα σε αυτούς. Και να, εδώ πολύ περισσότερα συντελούν στο να γίνει δεκτό το δικό Μου κήρυγμα από όσα συντελούν στο κήρυγμα του Ιωνά· διότι πριν από Εμένα οι προφήτες σάς γνωστοποίησαν τον αληθινό Θεό και σας προανήγγειλαν την έλευσή μου˙ κι εγώ τόσο καιρό σας κηρύττω και σας αποδεικνύω με θαύματα καταπληκτικά ότι δεν είμαι απλός προφήτης. Η βασίλισσα της νοτιοδυτικής Αραβίας, της χώρας Σαβά, θα αναστηθεί την ώρα της τελικής κρίσεως μαζί με τη γενιά αυτή και θα την κατακρίνει. Διότι η βασίλισσα αυτή ήλθε από την άκρη του κόσμου για να ακούσει τη σοφία του Σολομώντος, ενώ ήταν γυναίκα και δεν γνώριζε τον αληθινό Θεό. Και να, εδώ πρόκειται για κάτι ανώτερο από τον Σολομώντα, αφού εγώ δεν είμαι απλώς σοφός, όπως ήταν εκείνος, αλλά είμαι η ίδια η ενσάρκωση της Θείας Σοφίας)» [Ματθ. 12,41-42].
Και πάλι για τη σύγκριση μεταξύ ίσων, λέγει: «Διὰ τοῦτο αὐτοὶ κριταὶ ἔσονται ὑμῶν(:Γι’ αυτό εκείνοι τους οποίους δεν κατηγορείτε, αλλά αφήνετε ελεύθερα να εξορκίζουν, θα είναι δικαστές, οι οποίοι θα καταδικάσουν την υποκρισία και το φθόνο σας)»[Ματθ.12,27]· ενώ για τη σύγκριση από το ανώτερο, λέγει: «Οὐκ οἴδατε ὅτι ἀγγέλους κρινοῦμεν; μήτιγε βιωτικά;(:Δεν γνωρίζετε, ότι εμείς οι πιστοί θα δικάσουμε και αυτούς ακόμα τους πονηρούς αγγέλους που έπεσαν, τον διάβολο και τα πονηρά πνεύματα; Και δεν είμαστε, λοιπόν, ικανοί να διακρίνουμε και να αποδώσουμε το δίκαιο σε υποθέσεις που σχετίζονται με την επίγειο ζωή μας;)»[Α΄Κορ.6,3].
Και σε αυτήν την περικοπή βέβαια η σύγκριση γίνεται μεταξύ ίσων, διότι συγκρίνει πλούσιους με πλούσιους, και φτωχούς με φτωχούς. Αποδεικνύει επίσης ότι η καταδικαστική απόφαση εκδίδεται δικαίως όχι μόνο από αυτό, από το ότι δηλαδή οι συνάνθρωποί τους το έχουν κατορθώσει αυτό, αν και ήσαν στην ίδια κατάσταση, αλλά και από το ότι δεν υπάκουσαν ούτε σε αυτά, στα οποία η φτώχεια δεν ήταν καθόλου εμπόδιο· όπως, για παράδειγμα, το να δώσουν νερό στον διψασμένο, να δουν τον φυλακισμένο, να επισκεφθούν τον άρρωστο.
Αφού λοιπόν έπλεξε το εγκώμιο των δικαίων, δείχνει πόσο η αγάπη και η στοργή Του γι’ αυτούς προερχόταν από ψηλά. «Ελάτε», τους λέει, «οι ευλογημένοι από τον Πατέρα μου, κληρονομήσετε την βασιλεία που είναι ετοιμασμένη για σας από τον καιρό της δημιουργίας του κόσμου». Με πόσα αγαθά είναι ισάξιος ο χαρακτηρισμός αυτός, ότι είναι ευλογημένοι και μάλιστα ευλογημένοι από τον Πατέρα! Και από πού αξιώθηκαν τόσο μεγάλη τιμή; «Πείνασα και μου δώσατε φαγητό, δίψασα και μου δώσατε νερό» και τα εξής. Πόση τιμή και πόση μακαριότητα δεν αξίζουν αυτά τα λόγια; Και δεν τους είπε: «πάρετε», αλλά «κληρονομήστε», ως οικεία, ως πατρικά, ως δικά σας, ως οφειλόμενα σε σας από τον ουρανό. «Προτού γεννηθείτε εσείς», λέγει, «αυτά είχαν ετοιμαστεί και ευπρεπιστεί για χάρη σας, επειδή γνώριζα ότι θα είστε τέτοιοι δίκαιοι και αγαθοί άνθρωποι». Και σαν αμοιβή ποιων πράξεων λαμβάνουν τόσα αγαθά; Είναι αμοιβή παροχής φιλοξενίας, ενδύματος, ψωμιού, νερού δροσερού, επισκέψεως, εισόδου στη φυλακή. Ό,τι δηλαδή ήταν αναγκαίο σε κάθε περίσταση. Υπάρχουν επίσης και περιπτώσεις, κατά τις οποίες ούτε ανάγκη δεν υπήρχε· διότι βέβαια, όπως είπα, ο φυλακισμένος και ο ταλαιπωρημένος από την αρρώστιά του και δεν επιζητεί αυτό μονάχα, αλλά ο ένας να αποφυλακισθεί και ο άλλος να απαλλαγεί από την ασθένειά του. Αλλά Εκείνος, επειδή είναι πράος και συγκαταβατικός, ζητεί μόνο όσα έχουμε τη δυνατότητα να πράξουμε· ή μάλλον και λιγότερα από όσα μπορούμε να υλοποιήσουμε, αφήνοντας σε εμάς να φιλοτιμηθούμε για περισσότερα.
Στους άλλους, όμως, λέγει: «Πορεύεσθε ἀπ᾿ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι(:Φύγετε μακριά από εμένα εσείς που από τα έργα σας γίνατε καταραμένοι)»– όχι βέβαια από τον Πατέρα· διότι δεν τους καταράστηκε Εκείνος, αλλά τα ίδια τους τα έργα– «εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον τὸ ἡτοιμασμένον τῷ διαβόλῳ καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ(:στο πυρ το αιώνιο, που έχει ετοιμασθεί για το διάβολο και τους αγγέλους του)»· καθώς όταν μιλούσε για τη Βασιλεία, λέγοντας: «Δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός μου, κληρονομήσατε την βασιλείαν»(: Ελάτε εσείς που είστε ευλογημένοι από τον Πατέρα μου, κληρονομήστε τη βασιλεία)», πρόσθεσε: «τὴν ἡτοιμασμένην ὑμῖν ἀπὸ καταβολῆς κόσμου (:που έχει ετοιμαστεί για σας από τότε που θεμελιωνόταν ο κόσμος)». Όταν όμως ομιλεί περί του πυρός δεν λέγει το ίδιο, αλλά «τὸ ἡτοιμασμένον τῷ διαβόλῳ καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ(:που έχει ετοιμαστεί για τον διάβολο και τους πονηρούς αγγέλους του)». «Επειδή όμως εσείς οι ίδιοι περιελάβατε μέσα σ’ αυτό το αιώνιο πυρ και τους εαυτούς σας με τις επιλογές που κάνατε κατά τη διάρκεια της ζωής σας, εσείς φέρετε όλη την ευθύνη που θα βρεθείτε εκεί και τον εαυτό σας να κατηγορείτε».
Όχι μόνο μάλιστα με αυτά, αλλά και με όσα λέγει παρακάτω, σαν να απολογείται τρόπον τινά σε αυτούς, εκθέτει και τις αιτίες, «διότι πείνασα και δεν μου δώσατε να φάω» και τα εξής· διότι έστω και αν ήταν εχθρός που προσήλθε και ζητούσε βοήθεια, δεν θα ήταν αρκετά τα παθήματά του, η πείνα, το ψύχος, τα δεσμά, η γύμνια, η αρρώστια, το γεγονός ότι περιπλανιέται άστεγος παντού, να κινήσουν σε οίκτο και να λυγίσουν αυτόν τον άσπλαχνο άνθρωπο; Διότι αυτά είναι σε θέση και την έχθρα να σταματήσουν. «Αλλ’ όμως εσείς ούτε στον φίλο δεν κάνατε αυτά, ο οποίος και φίλος ήταν, αλλά και ευεργέτης και Κύριος». Και σκύλο εάν δούμε να πεινάει, πολλές φορές λυγίζουμε και τον ταΐζουμε· και άγριο ζώο ακόμα εάν δούμε, πάλι καμπτόμαστε· εσύ λοιπόν βλέποντας τον Δεσπότη δεν κάμπτεσαι; Και πώς να θεωρούνται αυτά άξια για απολογία;
Διότι, εάν ήταν μόνο του αυτό το καλό που θα έκανες, δεν θα ήταν αρκετό για ανάλογη ανταμοιβή; Και δεν αναφέρω και το να ακούσεις μια τέτοια φωνή μπροστά σε ολόκληρη την οικουμένη από Εκείνον που κάθεται στον θρόνο του Πατρός Του και να κερδίσεις την Βασιλεία· αυτό όμως το ίδιο το γεγονός ότι εργάστηκες τόσες καλές πράξεις δεν είναι αρκετό για ανταμοιβή; Τώρα λοιπόν και ενώ είναι παρούσα όλη η οικούμενη και ενώ αποκαλύπτεται η απόρρητη εκείνη Δόξα, σε ανακηρύσσει και σε στεφανώνει και σε αναγνωρίζει ως τον κατεξοχήν τροφέα και ξενοδόχο· και δεν ντρέπεται όταν τα λέγει αυτά, για να σου κάνει λαμπρότερο το στεφάνι σου. Για τον λόγο λοιπόν αυτόν και από τη μία πλευρά, οι σκληρόκαρδοι και ανελεήμονες δικαίως τιμωρούνται και, από την άλλη, οι φιλάνθρωποι και ελεήμονες στεφανώνονται κατά χάριν· διότι και αν ακόμη έχουν διαπράξει αναρίθμητα καλά, πάλι κατά χάριν γίνεται η τιμητική διάκριση, αφού αντί τόσο μικρών και ευτελών πραγμάτων, τους παρέχεται τόσος ουρανός και βασιλεία και τέτοια μεγάλη τιμή.
Τα αιώνια λοιπόν αγαθά είθε να αποκτήσουμε με αυτόν τον τρόπο και εμείς, με τη χάρη και τη φιλανθρωπία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, στον οποίο ανήκει η δοξολογία και η δύναμη στους αιώνες. Αμήν.
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,
επιμέλεια κειμένου: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ:
- http://khazarzar.skeptik.net/pgm/PG_Migne/John%20Chrysostom_PG%2047-64/In%20Matthaeum.pdf, σελ. 481-486
- Ιωάννου του Χρυσοστόμου Άπαντα τα έργα, Υπόμνημα στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον, ομιλία ΟΘ΄(επιλεγμένα αποσπάσματα), πατερικές εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς»(ΕΠΕ), εκδ. οίκος «Το Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 1979, τόμος 12, σελίδες 104-117.
- Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Άπαντα των αγίων Πατέρων, Ιωάννου Χρυσοστόμου έργα, τόμος 69, σελ. 28-35.
- Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη με σύντομη ερμηνεία (απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2014.
- Η Καινή Διαθήκη, Κείμενον και ερμηνευτική απόδοσις υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τριακοστή τρίτη, Αθήνα 2009.
- Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους εβδομήκοντα, Κείμενον και σύντομος απόδοσις του νοήματος υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2005.
- http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/index.html
- http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm
- http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm
ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΕΩ [:Ματθ.25,31-46]
Ο ΑΓΙΟΣ ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΕΡΙΚΟΠΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΕΩΣ
Υπομνηματισμός στο εδάφιο Ματθ.25,31
«Ὅταν δὲ ἔλθῃ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ δόξῃ αὐτοῦ καὶ πάντες οἱ ἅγιοι ἄγγελοι μετ᾿ αὐτοῦ, τότε καθίσει ἐπὶ θρόνου δόξης αὐτοῦ(:Όταν λοιπόν έλθει ο Υιός του ανθρώπου με τη δόξα Του και μαζί Του όλοι οι άγιοι άγγελοι, τότε θα καθίσει σε θρόνο ένδοξο και λαμπρό)» [Ματθ.25,31].
Πώς όμως θα έρθει, πώς θα εμφανιστεί; Όπως δήλωσε ο ίδιος αλλού, λέγοντας: «Καὶ τότε ὄψονται τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἐρχόμενον ἐπὶ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ μετὰ δυνάμεως καὶ δόξης πολλῆς(:Και θα δουν τον υιό του ανθρώπου να έρχεται καθισμένος στα σύννεφα του ουρανού με δύναμη και συνοδεία αγγέλων και με δόξα πολλή)»[Ματθ.24,30]. Θα έρθει δηλαδή, όχι πια με ταπεινή όψη, ούτε με τη μικροπρέπεια τη δική μας, αλλά με δόξα και δύναμη θεϊκή. Θα ακούσεις και στα δύο ουσιαστικά το επίθετο «πολλή»· διότι με δύναμη πολλή και με δόξα πολλή θα κάνει τη δεύτερη θεϊκή παρουσία Του, γιατί την προηγούμενη την έκανε με αδύναμη και περιφρονημένη όψη, όση δηλαδή ήταν σε θέση να δουν οι πολλοί. Γιατί όμως επάνω σε σύννεφο; Επειδή έτσι εμφανίζεται πάντοτε ο Θεός: «Νέφη καὶ γνόφος κύκλῳ αὐτοῦ(:Απρόσιτη και ακατάληπτη είναι η τελειότητά Του, σαν μια νεφέλη και γνόφος να απλώνεται γύρω Του)»[Ψαλμ.96,2] και «Ἰδοὺ Κύριος κάθηται ἐπὶ νεφέλης κούφης(:Ιδού,ο Κύριος κάθεται επάνω σε ελαφριά ταχυκίνητη νεφέλη)»[Ησ.19,1].
Και πάλι: «Ὁ τιθεὶς νέφη τὴν ἐπίβασιν αὐτοῦ(:Αυτός που επιβαίνει επάνω στα νέφη σαν σε πολυτελή ταχέα άρματα)»[Ψαλμ.103,3] και «καὶ ταῦτα εἰπὼν βλεπόντων αὐτῶν ἐπήρθη, καὶ νεφέλη ὑπέλαβεν αὐτὸν ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν(:και αφού τα είπε αυτά, ενώ εκείνοι Τον έβλεπαν, ανυψώθηκε προς τον ουρανό, και ένα σύννεφο ολόφωτο παρουσιάστηκε σαν όχημα κάτω απ’ Αυτόν, Τον παρέλαβε και Τον απέκρυψε από τα μάτια τους)»[Πράξ.1,9]. Έτσι βέβαια Τον βλέπει και ο Δανιήλ [Δαν.7,13:«Ἐθεώρουν ἐν ὁράματι τῆς νυκτὸς καὶ ἰδοὺ μετὰ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ ὡς υἱὸς ἀνθρώπου ἐρχόμενος ἦν καὶ ἕως τοῦ παλαιοῦ τῶν ἡμερῶν ἔφθασε καὶ ἐνώπιον αὐτοῦ προσηνέχθη(:Έβλεπα με προσοχή σε όραμα της νυκτός και ιδού κάποιος, ως Υιός ανθρώπου, ερχόταν επί των νεφελών του ουρανού και έφθασε μπροστά στον Παλαιό των ημερών και οδηγήθηκε προς Αυτόν από τους αγγέλους με δόξα)», έτσι λοιπόν θα έρθει και τότε, όχι κρυφά, αλλά ως Θεός και Κύριος με δόξα τέτοια που ταιριάζει σε Θεό, και όλα θα τα μεταβάλει προς το καλύτερο. Γιατί θα αναστηθούν οι νεκροί και θα απαλλαγεί από τη φθορά αυτό το ευάλωτο στα πάθη σώμα και θα φορέσει την αθανασία, την οποία θα του δώσει ο Χριστός, και θα κάνει όμοιας μορφής με το δοξασμένο σώμα Του εκείνους που πιστεύουν σε Αυτόν.
Γι’ αυτό και ο Ίδιος το γεγονός αυτό το ονομάζει απολύτρωση, λέγοντας: «Ἀρχομένων δὲ τούτων γίνεσθαι ἀνακύψατε καὶ ἐπάρατε τὰς κεφαλὰς ὑμῶν, διότι ἐγγίζει ἡ ἀπολύτρωσις ὑμῶν(:Όταν αρχίσουν να γίνονται αυτά, εσείς, τα μέλη της Εκκλησίας μου, μη φοβηθείτε, αλλά πεταχτείτε επάνω γεμάτοι ελπίδα˙ σηκώστε τα κεφάλια σας ψηλά, που έως τότε θα είναι σκυμμένα εξαιτίας των θλίψεων που θα σας έχουν βρει. Αναθαρρήστε, διότι πλησιάζει η απολύτρωσή σας και η τέλεια απαλλαγή σας από τα δεινά της ζωής αυτής)»[Λουκ.21,28].
Γιατί, όπως αν πει κάποιος για έναν άνθρωπο, ότι από τον πατέρα του πήρε το να είναι λογικός, δηλώνει ότι από λογικό γεννήθηκε και αυτός λογικός, έτσι και ο Μονογενής προήλθε από Θεό Θεός, και Κριτής από Εκείνον που κρίνει όλη τη γη, χωρίς να αποστερηθεί ο Πατέρας την εξουσία, επειδή έδωσε όλη την κρίση στον Υιό· γιατί ο Μονογενής είναι αχώριστος από τον Θεό, όπως το φως από τον ήλιο. Γιατί υπάρχει σε Αυτόν από τη φύση Του, και όλα όσα έχει ο Πατέρας είναι του Υιού, και αντιστρόφως.
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,
επιμέλεια κειμένου: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ:
- Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Ἐξήγησις ὑπομνηματική εἰς τό κατά Ματθαῖον Εὐαγγέλιον, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, ερευνητικό έργο «Οι δρόμοι της πίστης: Ψηφιακή Πατρολογία».
- Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Ἐξήγησις ὑπομνηματική εἰς τό κατά Ματθαῖον Εὐαγγέλιον, πατερικές εκδόσεις «Γρηγόριος Παλαμάς»,εκδ. οίκος «Το Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 2005, τόμος 25,σελ.127-129.
- Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη με σύντομη ερμηνεία (απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2014.
- Η Καινή Διαθήκη, Κείμενον και ερμηνευτική απόδοσις υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τριακοστή τρίτη, Αθήνα 2009.
- Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους εβδομήκοντα, Κείμενον και σύντομος απόδοσις του νοήματος υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2005.
- Παν. Τρεμπέλα,Το Ψαλτήριον με σύντομη ερμηνεία(απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», Αθήνα 2016
- http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/index.html
- http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm
- http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm
Ο ΑΓΙΟΣ ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ
Ρίζα κάθε καλού έργου είναι η ελπίδα της αναστάσεως. Η προσδοκία της ανταποδόσεως παρακινεί την ψυχή στην αγαθοεργία. Ο εργάτης που ελπίζει στον μισθό των κόπων του, είναι πρόθυμος να υπομείνει κάθε δυσκολία, ενώ όσοι κοπιάζουν χωρίς την ελπίδα της αμοιβής, γρήγορα εγκαταλείπουν το έργο τους. Ο στρατιώτης που προσδοκά να βραβευθεί, είναι ετοιμοπόλεμος. Κανείς όμως δεν προθυμοποιείται να διακινδυνεύσει για χάρη ασύνετου βασιλιά, που δεν επιβραβεύει τα κατορθώματα των στρατιωτών του.
Με παρόμοιο τρόπο και κάθε ψυχή, όταν πιστεύει στην ανάσταση και στη μέλλουσα ανταπόδοση, φροντίζει για τον εαυτό της. Ενώ όταν δεν πιστεύει στην ανάσταση και στη μέλλουσα κρίση, παραδίνεται στην αμαρτία και στην καταστροφή. Όποιος πιστεύει ότι το σώμα του θα αναστηθεί, δεν το μολύνει με ασέλγειες. Ενώ οποίος δεν πιστεύει στην ανάσταση, παραδίνεται στην αμαρτία και κακομεταχειρίζεται σαν ξένο το σώμα του. Είναι λοιπόν πολύ σπουδαίο παράγγελμα και τρισμέγιστη διδασκαλία και δόγμα της Αγίας Εκκλησίας μας, η πίστη στην ανάσταση των νεκρών. Είναι βασική διδασκαλία της Ορθοδοξίας μας. Και ενώ από πολλούς αμφισβητείται, από την αλήθεια επιβεβαιώνεται. Οι ειδωλολάτρες αμφισβητούν, οι Σαμαρείτες απιστούν, οι αιρετικοί διαστρεβλώνουν το δόγμα αυτό. Πολλές οι αντιρρήσεις. Μία όμως είναι η αλήθεια.
Μας λένε οι αρνητές: «Πέθανε ο άνθρωπος και τάφηκε. Σάπισε στο χώμα και διαλύθηκε σε σκουλήκια. Τα σκουλήκια ψόφησαν κι αυτά. Το σώμα λοιπόν καταστράφηκε και αφανίστηκε. Πώς θα αναστηθεί;». Μας λένε ακόμα: «Όσοι ναυάγησαν, καταφαγώθηκαν από τα ψάρια, που κι αυτά καταφαγώθηκαν από άλλα. Όσοι πάλεψαν με θηρία, έγιναν τροφές σε αρκούδες και σε λιοντάρια, που έφαγαν ακόμα και τα κόκαλά τους. Οι γύπες και οι κόρακες, αφού έφαγαν τις σάρκες των εγκαταλειμμένων στο χώμα νεκρών, πέταξαν και σκορπίστηκαν μακριά. Πώς λοιπόν θα συγκεντρωθούν πάλι τα μέλη του σώματος; Συμβαίνει μάλιστα τα αρπακτικά πουλιά, που τα έφαγαν, να θανατωθούν μακριά, άλλο στις Ινδίες, άλλο στην Περσία κι άλλο στην Ευρώπη. Πώς, τέλος, θα συναρμολογηθούν τα σώματα εκείνων που κάηκαν και που ο άνεμος ή η βροχή διασκόρπισε ακόμα και τη στάχτη τους;». Σε όλα αυτά θα απαντήσουμε: Για σένα, τον μικρό και αδύναμο άνθρωπο, απέχουν βέβαια πολύ οι Ινδίες από τη Γερμανία και η Ισπανία από την Περσία. Για τον Θεό όμως, που κρατάει στο χέρι Του ολόκληρη τη γη, όλα είναι κοντινά. Μην κατηγορείς λοιπόν τον Θεό, ξεκινώντας από τη δική σου αδυναμία, αλλά να συλλογίζεσαι τη δική Του παντοδυναμία.
Ο ήλιος, ένα μικρό κτίσμα μέσα στην απέραντη δημιουργία, θερμαίνει με τις ακτίνες του όλη τη γη·και ο αέρας, κτίσμα και αυτό του Θεού, την περιβάλλει. Ο Θεός λοιπόν, που δημιούργησε και τον ήλιο και τον αέρα, βρίσκεται μακριά από μας;
Υπόθεσε ότι ανακατεύεις διαφορετικούς σπόρους και τους παίρνεις στη χούφτα σου. Είναι δύσκολο σ’ εσένα, τον άνθρωπο, να διακρίνεις τα διάφορα είδη και να τα χωρίσεις σε ομάδες; Όχι, βέβαια. Αν λοιπόν εσύ μπορείς να ξεχωρίσεις όσα βρίσκονται στο χέρι σου, ο Θεός άραγε δεν μπορεί να διακρίνει και να ξεχωρίσει όσα βρίσκονται στο δικό Του χέρι;
Πρόσεξε και ένα επιχείρημα, που αναφέρεται στη δικαιοσύνη και μάλιστα σκέψου καλά τι συμβαίνει σε σένα τον ίδιο σχετικά με αυτό το ζήτημα. Ας υποθέσουμε ότι έχεις διάφορους υπηρέτες. Απ’ αυτούς άλλοι είναι καλοί και άλλοι κακοί. Είναι επόμενο να τιμάς εσύ τους καλούς και να τιμωρείς τους κακούς. Και στην περίπτωση που είσαι δικαστής, επαινείς τους αγαθούς και τιμωρείς τους παράνομους. Αν λοιπόν εσύ, που είσαι θνητός άνθρωπος, απονέμεις δικαιοσύνη, ο Θεός, που είναι αιώνιος και Μόνος Βασιλιάς ολόκληρου του κόσμου, δεν θα κρίνει δίκαια και δεν θα ανταποδώσει κατά τα έργα του καθενός με δικαιοσύνη; Αν όμως δεν υπάρχει μέλλουσα κρίση, σε ρωτάω: Πολλοί φονιάδες πέθαναν από φυσικό θάνατο στο κρεβάτι τους, χωρίς να τιμωρηθούν για τα εγκλήματά τους. Πού λοιπόν βρίσκεται εδώ η δικαιοσύνη του Θεού; Πολλές φορές μάλιστα κάποιος που έκανε πενήντα φόνους, τιμωρείται για τον ένα. Πού λοιπόν θα τιμωρηθεί για τους υπόλοιπους σαράντα εννέα; Βλέπεις ότι, αν δεν υπάρχει μέλλουσα κρίση και ανταπόδοση στην άλλη ζωή, κατηγορείς για άδικο τον Θεό.
Και μην παραξενεύεσαι για την αναβολή της μελλοντικής κρίσεως. Να σκέφτεσαι, ότι κάθε αγωνιστής ή στεφανώνεται ή καταντροπιάζεται μετά τον αγώνα. Ποτέ ο αγωνοθέτης δεν βραβεύει τους αγωνιστές, όσο αγωνίζονται ακόμα. Αλλά περιμένει το τέλος του αγώνα και, μετά από εξέταση, προσφέρει στους νικητές τα βραβεία και τα στεφάνια. Έτσι και ο Θεός, όσο διαρκεί ο αγώνας στη ζωή αυτή, πάντα προσφέρει μια μερική βοήθεια στους δικαίους· μετά τον θάνατο όμως, τους δίνει ακέραιο το μισθό.
Αν δεν πιστεύεις στην ανάσταση των νεκρών, γιατί καταδικάζεις αυτούς που ανοίγουν και κλέβουν τους τάφους; Αν έλιωσε το σώμα και δεν υπάρχει ελπίδα αναστάσεως, τότε γιατί τιμωρείται ο τυμβωρύχος; Βλέπεις ότι κι αν αρνείσαι με τα χείλη, μέσα σου μένει ακέραιη η πεποίθηση στην ανάσταση.
Θα μπορούσαμε εξάλλου να σκεφθούμε και κάπως έτσι: Όταν ένα δέντρο κόβεται —ακόμα και σύγκορμα— βγάζει νέους βλαστούς, φύλλα και άνθη. Και ο άνθρωπος του οποίου η ζωή ανακόπτεται με το θάνατο δεν μπορεί να ξαναζήσει; Κι ακόμα, τα σπαρτά όταν θερίζονται μένουν στ᾿ αλώνι. Και ο άνθρωπος που θερίστηκε απ᾿ αυτή τη ζωή, δεν θα μείνει στ᾿ αλώνι; Οι αμπελόβεργες και άλλων ακόμα δέντρων τα κλαδιά, όταν κοπούν εντελώς από τον κορμό του δέντρου και μεταφυτευθούν παίρνουν ζωή, μεγαλώνουν και κάνουν καρπούς. Και ο άνθρωπος, για τον οποίο όλα αυτά δημιουργήθηκαν, αν θαφτεί στη γη, δεν θα αναστηθεί; Από πλευράς κόπου και δουλειάς, τι είναι δυσχερέστερο; Να φτιάξει κανείς έναν ανδριάντα εξαρχής ή να ξαναχύσει και να αναπλάσει στο ίδιο σχήμα κάποιον που έπεσε; Ο Θεός που μας δημιούργησε από το μηδέν, δεν μπορεί άραγε να αναπλάσει αυτούς που κάποτε υπήρξαν στη ζωή και έπεσαν στη φθορά του θανάτου;
Εξακολουθείς ν’ απιστείς σε όσα έχουν γραφτεί για την ανάσταση των νεκρών; Κοίταξε τη φυσική δημιουργία και παρατήρησε τα φαινόμενα που μέχρι σήμερα συμβαίνουν: Σπέρνεται, για παράδειγμα, σιτάρι ή οποιοδήποτε άλλο σπαρτό. Ο σπόρος πέφτει στη γη και μοιάζει να πεθαίνει. Σαπίζει και αχρηστεύεται σαν τροφή. Όμως ο σαπισμένος σπόρος ανασταίνεται χλοερός, ανασταίνεται ωραιότατος. Το σιτάρι αυτό, καθώς και τ’ άλλα σπαρτά, έγινε για μας. Δεν έγινε για τον εαυτό του. Εφόσον λοιπόν εκείνα, που δημιουργήθηκαν για μας, ζωοποιούνται πάλι, αφού νεκρωθούν, εμείς οι ίδιοι, για τους οποίους εκείνα πλάστηκαν, δεν είναι δυνατό ν’ αναστηθούμε μετά τον θάνατό μας; Τον χειμώνα τα δέντρα εμφανίζονται σαν νεκρά. Πού είναι τα φύλλα της συκιάς; Πού είναι τα σταφύλια στο αμπέλι; Τον χειμώνα φαίνονται όλα νεκρά. Την άνοιξη όμως όλα εμφανίζονται χλοερά. Και όταν φτάσει ο κατάλληλος καιρός, τότε από τον θάνατο γεννιέται η ζωή. Γνωρίζοντας ο Θεός την απιστία σου, σου εμφανίζει κάθε χρόνο την ανάσταση με τα φαινόμενα αυτά. Έτσι, βλέποντας όσα συμβαίνουν στα άψυχα, να πειστείς για όσα συμβαίνουν στα έμψυχα και λογικά δημιουργήματά Του.
Κι ακόμα, οι μύγες και οι μέλισσες πέφτουν πολλές φορές στο νερό και πνίγονται και μετά από λίγο ξαναζωντανεύουν. Υπάρχουν και μερικά είδη μικρών ζώων, τρωκτικών, που λέγονται Μυοξοί και πέφτουν σε χειμερία νάρκη όλο τον χειμώνα και μόλις έρθει το καλοκαίρι ξανακινούνται και ξαναζούν —βλέπεις αναγκάζομαι να σου φέρνω παραδείγματα ανάλογα με τα δικά σου μέτρα, για να σε βοηθήσω να σκεφθείς. Εκείνος που δίνει τη ζωή στα άλογα και σχεδόν νεκρά ζώα, Αυτός δεν έχει τη δύναμη να χαρίσει τη ζωή, κάνοντας υπέρβαση στους νόμους της φύσεως, για χάρη μας, αφού για μας τα δημιούργησε όλα αυτά;
Αλλά οι Έλληνες και οι ελληνίζοντες στη νοοτροπία, ζητούν να τους φέρουμε παραδείγματα με τα οποία η ανάσταση να γίνεται αναμφισβήτητα φανερή. Και ισχυρίζονται ότι αυτά που μέχρι τώρα ανέφερα, και αν ακόμα φαίνεται ότι αναζωογονούνται, δεν έχουν όμως παντελώς σαπίσει και ζητούν να δουν ένα ζωντανό πλάσμα που σάπισε εντελώς κι έπειτα αναστήθηκε. Γνώριζε ο Θεός την απιστία των ανθρώπων και γι᾿ αυτό έπλασε ένα πουλί που ονομάζεται Φοίνικας. Αυτό, όπως γράφει ο άγιος Κλήμης και όπως και άλλοι πολλοί ιστορικοί μας μαρτυρούν, στο είδος του δεν έχει άτομα θηλυκού και αρσενικού γένους και κατά συνέπεια δεν μπορεί να πολλαπλασιασθεί όπως όλα τα άλλα πτηνά. Βρίσκεται στη χώρα των Αιγυπτίων και κάθε πεντακόσια χρόνια έρχεται να φανερώσει την ανάσταση από την πλήρη φθορά. Και μάλιστα αυτό δεν το κάνει στην έρημο, αλλά έρχεται σε χώρα εμφανή, μέσα στην πόλη, ώστε να μη χάσουν οι άνθρωποι τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν το μυστήριο της ανάστασής του, αλλά να γίνει γι᾿ αυτούς χειροπιαστό εκείνο που αμφισβητούν.
Αυτό λοιπόν το πουλί φτιάχνει μονάχο του μια φωλιά που είναι και ο τάφος του, χρησιμοποιώντας σαν δομικά υλικά, το λιβάνι, τη σμύρνα κι άλλα αρώματα. Και όταν συμπληρώσει τα χρόνια του, μπαίνει μέσα στον τάφο και πεθαίνει αληθινά και σαπίζει. Στη συνέχεια, μέσα από τις σαπισμένες σάρκες του νεκρού πουλιού γεννιέται ένα σκουλήκι και αυτό μεγαλώνοντας εξελίσσεται σε πουλί. Μη σου φανεί αυτό απίστευτο, διότι, όπως βλέπεις, έτσι από σκουλήκια και τα μικρά μελισσάκια έγιναν έντομα. Και από τα αυγά των πουλιών, τα οποία δεν περιέχουν παρά μόνο ρευστή ουσία, βλέπεις να βγαίνουν τα φτερά, τα οστά και τα νεύρα των πουλιών. Μετά, αφού βγάλει φτερά ο Φοίνικας που αναφέραμε παραπάνω και γίνει τέλειο πουλί, όπως το προηγούμενο, πετάει ψηλά στον αιθέρα ολόιδιος μ᾿ εκείνον που είχε πεθάνει, δείχνοντας έτσι στους ανθρώπους, πολύ ξεκάθαρα, την ανάσταση των νεκρών.
Είναι αξιοθαύμαστο πουλί ο Φοίνικας. Αλλά είναι πουλί, χωρίς λογικό και ουδέποτε ύμνησε τον Θεό. Πετάει στους αιθέρες, αλλά δεν γνωρίζει τον Μονογενή Υιό του Θεού. Γνωρίζοντας λοιπόν το παράδειγμα αυτό, μπορείς να ισχυρισθείς ότι ο Θεός έχει δωρίσει την ανάσταση σ᾿ ένα άλογο ζώο που δεν έχει την δυνατότητα να γνωρίζει το δημιουργό του, και δεν δίνει σε μας την ανάσταση, που και τον Θεό δοξολογούμε και τις εντολές Του εφαρμόζουμε;
Αλλά επειδή ο Φοίνικας είναι μακριά μας και ακόμα είναι σπάνιο τούτο το αποδεικτικό σημάδι της ανάστασης και μερικοί δεν πείστηκαν, πάρε, σε παρακαλώ και μια άλλη απόδειξη απ᾿ όσα συμβαίνουν καθημερινά. Πριν από εκατό ή διακόσια χρόνια, όλοι εμείς πού ήμασταν; Δεν γνωρίζουμε τον τρόπο δημιουργίας του ανθρώπινου σώματος; Δεν γνωρίζεις ότι από απλή και ασθενική και ασχημάτιστη ύλη[:το ανδρικό σπέρμα που γονιμοποιείται] γεννιόμαστε; Και απ’ αυτή την απλή και ασθενική ύλη σχηματίζεται και το ανθρώπινο σώμα και αποκτά δύναμη στα νεύρα, λάμψη στα μάτια, όσφρηση στη μύτη, ακοή στ’ αυτιά, ομιλία στη γλώσσα, παλμούς στην καρδιά, εργασία στα χέρια, οδοιπορία στα πόδια και κάθε άλλο χαρακτηριστικό των μελών. Η ασθενική εκείνη ύλη μεταβάλλεται σε ναυπηγό ή οικοδόμο ή αρχιτέκτονα ή εργάτη ή στρατιώτη ή άρχοντα ή νομοθέτη ή βασιλιά. Αφού λοιπόν με ευτελή υλικά μας έπλασε ο Θεός, δεν θα μπορεί να μας αναστήσει, όταν πεθάνουμε;
Αυτός που την τόσο τιποτένια ύλη μετέβαλε σε ανθρώπινο σώμα, δεν θα μπορέσει πάλι να το αναστήσει, όταν νεκρωθεί; Αυτός που από την ανυπαρξία έφερε την ύπαρξη, δεν θα μπορέσει να αναστήσει το δημιούργημά Του; Πάρε κι από τον έναστρο ουρανό μιαν ολοφάνερη απόδειξη, ότι είναι δυνατή η ανάσταση των νεκρών. Ένα ουράνιο φαινόμενο που επαναλαμβάνεται κάθε μήνα: Η σελήνη φαίνεται να λιγοστεύει, να μικραίνει τόσο πολύ, που να μην τη βλέπουμε καθόλου. Πάλι όμως εμφανίζεται, μεγαλώνει και παίρνει το προηγούμενό της μέγεθος. Και μάλιστα, για να είναι πληρέστερο το παράδειγμα, κατά καιρούς έχουμε εκλείψεις σελήνης και εναλλαγές στη φωτεινότητά της, μέχρι που γίνεται κατακόκκινη σαν αίμα, για να μην απιστείς στην ανάσταση των νεκρών, εσύ, που κατασκευάστηκες από αίμα, αλλά, βλέποντας στη σελήνη την εναλλαγή, να πιστέψεις ότι το ίδιο μπορεί να γίνει και σ’ εσένα.
Αυτές τις αποδείξεις μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει, όταν συζητάει με άπιστους ειδωλολάτρες. Αφού αυτοί δεν παραδέχονται την Αγία Γραφή, πολέμησέ τους με όπλα άγραφα, δηλαδή με συλλογισμούς και παραδείγματα από τη φύση. Οι άθεοι αυτοί δεν έχουν ιδέα για τον νόμο του Μωυσή, για τις προφητείες του Ησαΐα, για τα ευαγγέλια, για τις επιστολές του Παύλου.
Ας δούμε τώρα πώς θ’ αντιμετωπίσουμε τους Σαμαρείτες. Αυτοί δέχονται τον νόμο του Μωυσή, δεν αναγνωρίζουν όμως τους Προφήτες. Πώς λοιπόν θα τους πείσουμε για την ανάσταση των νεκρών; Ας χρησιμοποιήσουμε τα κείμενα που παραδέχονται. Λέει ο Θεός στον Μωυσή: «Ἐγώ εἰμι ὁ Θεὸς τοῦ πατρός σου, Θεὸς Ἁβραὰμ καὶ Θεὸς Ἰσαὰκ καὶ Θεὸς Ἰακώβ(:Εγώ είμαι ο Θεός του πατέρα σου, ο Θεός του Αβραάμ και ο Θεός του Ισαάκ και ο Θεός του Ιακώβ)»[Έξοδος3,6]. Οπωσδήποτε με τα λόγια αυτά αναγνωρίζει ότι ο Αβραάμ, ο Ισαάκ και ο Ιακώβ δεν εξαφανίστηκαν, αλλά υπάρχουν. Γιατί αν δεν υπήρχαν, ο Θεός θα ήταν Θεός όντων ανύπαρκτων. Ποιος όμως βασιλιάς είπε ότι είναι βασιλιάς στρατιωτών ανύπαρκτων; Ποιος ακόμα πλούσιος δηλώνει πλούτη που δεν έχει; Πρέπει επομένως να υπάρχουν και ο Αβραάμ και ο Ισαάκ και ο Ιακώβ. Έτσι μόνο ο Θεός θα είναι Θεός ζωντανών. Γιατί δεν είπε «ήμουν κάποτε Θεός τους», αλλά «είμαι Θεός τους».
Αλλά έχουν αντιρρήσεις και σε αυτό το σημείο οι Σαμαρείτες. Ισχυρίζονται ότι μπορεί να ζουν οι ψυχές του Αβραάμ, του Ισαάκ και του Ιακώβ, τα σώματά τους όμως δεν είναι δυνατό ν’ αναστηθούν. Θα τους πούμε: Το ραβδί του δικαίου Μωυσή ήταν δυνατό να μεταβληθεί σε φίδι [Έξοδος 4,2-3: «Εἶπε δὲ αὐτῷ Κύριος· τί τοῦτό ἐστι τὸ ἐν τῇ χειρί σου; ὁ δὲ εἶπε· ῥάβδος καὶ εἶπε· ῥίψον αὐτὴν ἐπὶ τὴν γῆν. καὶ ἔῤῥιψεν αὐτὴν ἐπὶ τὴν γῆν, καὶ ἐγένετο ὄφις(:Του είπε λοιπόν ο Κύριος: ’’Τι είναι αυτό που κρατάς στο χέρι σου;’’. Εκείνος είπε: ‘’Ένα ραβδί’’. Και είπε ο Θεός στον Μωυσή: ”Ρίξε το ραβδί αυτό στη γη’’. Και το έριξε στη γη και έγινε φίδι)»].
Τα σώματα των δικαίων δεν μπορούν να ζήσουν και ν’ αναστηθούν; Η πρώτη μεταβολή, που είναι αφύσικη, πραγματοποιήθηκε. Η δεύτερη, που είναι σύμφωνη με τη φύση, δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί; Το ραβδί επίσης του Ααρών, αφού κόπηκε και νεκρώθηκε, χωρίς ίχνος νερού βλάστησε [Αρ. 17, 23: «Καὶ ἐγένετο τῇ ἐπαύριον καὶ εἰσῆλθε Μωυσῆς καὶ Ἀαρὼν ἐν τῇ σκηνῇ τοῦ μαρτυρίου, καὶ ἰδοὺ ἐβλάστησεν ἡ ῥάβδος Ἀαρὼν εἰς οἶκον Λευὶ καὶ ἐξήνεγκε βλαστὸν καὶ ἐξήνθησεν ἄνθη καὶ ἐβλάστησε κάρυα(:Την επόμενη ημέρα εισήλθαν στη Σκηνή του Μαρτυρίου ο Μωυσής και ο Ααρών και ιδού, είχε βλαστήσει το ραβδί του Ααρών εκ της φυλής του Λευί. Έβγαλε βλαστό, άνθη και καρύδια)»]. Και τούτο, ενώ ήταν μέσα σε σπίτι. Μολαταύτα, βλάστησε σαν να ήταν σε αγρό. Και ενώ βρισκόταν σε ξερό περιβάλλον, μέσα σε μια νύχτα καρποφόρησε σαν τα δένδρα που για πολλά χρόνια ποτίζονται. Το ραβδί λοιπόν του Ααρών αναστήθηκε. Ο ίδιος ο Ααρών δεν θ’ αναστηθεί; Και ο Θεός που θαυματούργησε σε ένα ξύλο, για να του χαρίσει την αρχιεροσύνη, δεν θα θαυματουργήσει στον ίδιο τον Ααρών, για να του χαρίσει την ανάσταση;
Η γυναίκα του Λωτ έγινε στήλη από αλάτι [Γέν. 19,26: «Καὶ ἐπέβλεψεν ἡ γυνὴ αὐτοῦ εἰς τὰ ὀπίσω καὶ ἐγένετο στήλη ἁλός(:Η σύζυγος του Λωτ, περίεργη καθώς ήταν και παρά την εντολή του αγγέλου, έστρεψε το κεφάλι στα πίσω, για να δει την καταστροφή· και αμέσως έγινε στήλη άλατος)»]. Η ζωντανή λοιπόν εδώ σάρκα μεταβλήθηκε σε αλάτι· νεκρή σάρκα δεν μπορεί να ξαναγίνει σάρκα ζωντανή; Και αν η γυναίκα του Λωτ μεταβλήθηκε σε στήλη από αλάτι, η γυναίκα του Αβραάμ δεν είναι δυνατό να αναστηθεί; Με ποια δύναμη έγινε η μεταβολή του χρώματος στο χέρι του Μωυσή, που άσπρισε σαν το χιόνι κι έπειτα πάλι άλλαξε; Οπωσδήποτε με θείο πρόσταγμα [Έξοδος 4,6-7: «Εἶπε δὲ αὐτῷ Κύριος πάλιν· εἰσένεγκον τὴν χεῖρά σου εἰς τὸν κόλπον σου. καὶ εἰσήνεγκε τὴν χεῖρα αὐτοῦ εἰς τὸν κόλπον αὐτοῦ· καὶ ἐξήνεγκε τὴν χεῖρα αὐτοῦ ἐκ τοῦ κόλπου αὐτοῦ, καὶ ἐγενήθη ἡ χεὶρ αὐτοῦ ὡσεὶ χιών. καὶ εἶπε πάλιν· εἰσένεγκον τὴν χεῖρά σου εἰς τὸν κόλπον σου. καὶ εἰσήνεγκε τὴν χεῖρα εἰς τὸν κόλπον αὐτοῦ· καὶ ἐξήνεγκεν αὐτὴν ἐκ τοῦ κόλπου αὐτοῦ, καὶ πάλιν ἀποκατέστη εἰς τὴν χρόαν τῆς σαρκὸς αὐτῆς(: Και είπε πάλι ο Κύριος προς αυτόν:’’ Βάλε το χέρι σου στον κόρφο σου’’. Ο Μωυσής εισήγαγε το χέρι του στον κόρφο του, το έβγαλε από τον κόρφο του και έγινε το χέρι του λευκό, σαν το χιόνι. Του είπε πάλι ο Θεός:’’ Βάλε το χέρι σου μέσα στον κόρφο σου’’. Έβαλε το χέρι του στον κόρφο του, το έβγαλε από εκεί, και το χέρι του αποκαταστάθηκε και πάλι στη φυσική του προηγούμενη υγιή χροιά)»]. Αν λοιπόν τότε το πρόσταγμα είχε δύναμη για τέτοιες μεταβολές, τώρα δεν έχει;
Πώς δημιουργήθηκε ο άνθρωπος; Το γράφει το πρώτο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, η Γένεση: «Καὶ ἔπλασεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, χοῦν ἀπὸ τῆς γῆς(:Και έπλασε ο Θεός τον άνθρωπο από το χώμα της γης)»[Γέν. 2,7]. Αν λοιπόν το χώμα έγινε σάρκα, η νεκρωμένη σάρκα δεν μπορεί να ξαναγίνει ζωντανή;
Ας ρωτήσουμε, από τι πλάστηκαν οι ουρανοί και η στεριά και οι θάλασσες; Από τι έγιναν ο ήλιος και η σελήνη και τα άστρα; Πώς δημιουργήθηκαν τα πουλιά και τα ψάρια και όλα γενικά τα ζώα; Ενώ αναρίθμητα διαφορετικά όντα δημιουργήθηκαν από το τίποτα, εμείς οι άνθρωποι, που είμαστε εικόνες του Θεού, δεν είναι δυνατό ν’ αναστηθούμε; Όπως λέει και ο δίκαιος Ιώβ, για το δέντρο υπάρχει ελπίδα αναβλαστήσεως. Γιατί, αν κοπεί, μπορεί να ξανανθίσει, και ο βλαστός του δεν θα χαθεί. Κι αν ακόμα γεράσει η ρίζα του και ξεραθεί ο κορμός του, θα ανθίσει πάλι με το πότισμα και θα καρποφορήσει σαν νεοφυτεμένο [Ιώβ 14,7-9: «Ἒστι γὰρ δένδρῳ ἐλπίς· ἐὰν γὰρ ἐκκοπῇ, ἔτι ἐπανθήσει, καὶ ὁ ῥάδαμνος αὐτοῦ οὐ μὴ ἐκλίπῃ· ἐὰν γὰρ γηράσῃ ἐν γῇ ἡ ῥίζα αὐτοῦ, ἐν δὲ πέτρᾳ τελευτήσῃ τὸ στέλεχος αὐτοῦ, ἀπὸ ὀσμῆς ὕδατος ἀνθήσει, ποιήσει δὲ θερισμὸν ὥσπερ νεόφυτον(: Σε κάθε δέντρο υπάρχει η ελπίδα και η δυνατότητα να αναβλαστήσει, διότι εάν κοπεί, μπορεί και πάλι να βλαστήσει και ο βλαστός του να μη λείψει εντελώς. Διότι, εάν γεράσει η ρίζα του μέσα στη γη, και φανεί ξηρός ο κορμός του στο βραχώδες έδαφός του,πάλι στο κάτω μέρος του γηρασμένου στελέχους του λίγη υγρασία μπορεί να το κάνει να αναβλαστήσει και πάλι, να ανθίσει, να δώσει καρπό προς συγκομιδή σαν ένα νεαρό φυτό)»]. Αν λοιπόν συμβαίνει αυτό στο δέντρο, δεν μπορεί να συμβεί στον άνθρωπο; Χάνεται και εξαφανίζεται ο πεθαμένος;
Ο προφήτης Ησαΐας λέει: «Ἀναστήσονται οἱ νεκροί, καὶ ἐγερθήσονται οἱ ἐν τοῖς μνημείοις(:Θα αναστηθούν οι νεκροί, και θα σηκωθούν όσοι βρίσκονται στα μνήματα)» [Ησ. 26,19]. Ο προφήτης Ιεζεκιήλ διαλαλεί: «Τάδε λέγει Κύριος· ἰδοὺ ἐγὼ ἀνοίγω τὰ μνήματα ὑμῶν καὶ ἀνάξω ὑμᾶς ἐκ τῶν μνημάτων ὑμῶν(:Να τι λέει ο Κύριος: ‘’Θα ανοίξω τα μνήματά σας και θα σάς αναστήσω από τους τάφους σας’’)» [Ιεζ. 37,12]. Και ο προφήτης Δανιήλ λέει: «Καὶ πολλοὶ τῶν καθευδόντων ἐν γῆς χώματι ἐξεγερθήσονται, οὗτοι εἰς ζωὴν αἰώνιον καὶ οὗτοι εἰς ὀνειδισμὸν καὶ εἰς αἰσχύνην αἰώνιον(:Και πολλοί νεκροί, που βρίσκονται θαμμένοι στο χώμα, θα αναστηθούν, άλλοι για να ζήσουν αιώνια και άλλοι για να αντιμετωπίσουν αιώνια ντροπή και περιφρόνηση)»[Δαν. 12,2].
Πολλά αποσπάσματα της Αγίας Γραφής αναφέρονται στην ανάσταση των νεκρών. Σαν μια απλή υπενθύμιση αναφέρουμε την τετραήμερη ανάσταση του Λαζάρου [Ιω. 11,1-44], την ανάσταση του γιου της χήρας της Ναΐν [Λουκ.7,11-17] και της κόρης του αρχισυνάγωγου Ιαείρου [Ματθ. 9,18-26]. Ας αναφέρουμε επίσης, ότι την ώρα της Σταυρώσεως του Κυρίου σκίστηκαν πέτρες, άνοιξαν μνημεία και αναστήθηκαν σώματα πολλών νεκρών [Ματθ. 27,51-53]. Προπάντων όμως να θυμηθούμε, ότι και ο ίδιος ο Χριστός αναστήθηκε από τους νεκρούς [Ματθ. 28,1-8].
Εκτός απ’ αυτές τις περιπτώσεις της Καινής Διαθήκης, μπορούμε να θυμηθούμε από την Παλαιά τον Προφήτη Ηλία και τον γιο της χήρας που ανέστησε [Γ’ Βασ. 17,17-24]. Επίσης τον Προφήτη Ελισσαίο, που έκανε δύο αναστάσεις, μία όταν ζούσε και μία μετά το θάνατό του. Όταν ζούσε, ανέστησε ένα παιδί με την πνοή του [Α’ Βασ. 4,32-37]. Για να φανερωθεί όμως ότι δεν είναι τιμημένες μόνο οι ψυχές των αγίων, αλλά ότι και στα σώματά τους υπάρχει θεία χάρη, ο νεκρός, που κατέβασαν στο μνημείο του Ελισαίου, ζωντάνεψε μόλις ακούμπησε το νεκρό σώμα του Προφήτη [Δ’ Βασ. 13,20-21: «Καὶ ἀπέθανεν Ἑλισαιέ, καὶ ἔθαψαν αὐτόν. καὶ μονόζωνοι Μωὰβ ἦλθον ἐν τῇ γῇ ἐλθόντος τοῦ ἐνιαυτοῦ·καὶ ἐγένετο αὐτῶν θαπτόντων τὸν ἄνδρα, καὶ ἰδοὺ εἶδον τὸν μονόζωνον καὶ ἔῤῥιψαν τὸν ἄνδρα ἐν τῷ τάφῳ Ἑλισαιέ, καὶ ἐπορεύθη καὶ ἥψατο τῶν ὀστέων Ἑλισαιὲ καὶ ἔζησε καὶ ἀνέστη ἐπὶ τοὺς πόδας αὐτοῦ(:Ο Ελισαίος πέθανε και τον έθαψαν. Κατά το επόμενο λοιπόν έτος εισέβαλαν στη χώρα των Ισραηλιτών επιδρομείς Μωαβίτες. Ενώ λοιπόν οι Ισραηλίτες είχαν πορευτεί να θάψουν έναν νεκρό, φάνηκαν από μακριά ερχόμενοι οι επιδρομείς Μωαβίτες. Καταλήφτηκαν από τρόμο οι Ισραηλίτες και έριξαν τον νεκρό άντρα στον ανοικτό τάφο του Ελισαίου και τράπηκαν σε φυγή. Ο νεκρός μόλις άγγιξε τα οστά του Ελισαίου, ανέζησε και σηκώθηκε όρθιος στα πόδια του)»]. Το νεκρό σώμα μπόρεσε και ανέστησε άλλο νεκρό σώμα. Αυτό που ήδη βρισκόταν στον τάφο, έδωσε ζωή στον πεθαμένο. Και ενώ έδωσε ζωή, το ίδιο παρέμεινε στον τάφο, όπως και πρώτα. Γιατί; Για να μην αποδοθεί το θαύμα μόνο στην ψυχή του Ελισαίου και για να αποδειχθεί ότι, κι αν απουσιάζει η ψυχή, βρίσκεται θεία χάρη στα σώματα των αγίων, αφού τόσα χρόνια κατοίκησαν μέσα τους άγιες ψυχές. Τα σώματα αυτά υπηρέτησαν τις άγιες ψυχές και γι’ αυτό χαριτώθηκαν. Ας μην απιστήσουμε σαν άμυαλοι στο γεγονός αυτό. Γιατί αν ρούχα και μαντήλια αγίων, που βρίσκονται έξω από το σώμα, ακουμπούν αρρώστους και τους θεραπεύουν, πόσο μάλλον το ίδιο το προφητικό σώμα θα έχει τη χάρη ν’ αναστήσει νεκρό.
Ας θυμηθούμε ότι και οι Απόστολοι ανέστησαν νεκρούς: Ο Πέτρος ανέστησε την Ταβιθά στην Ιόππη [Πράξ. 9,36-42], ο Παύλος τον Εύτυχο στην Τρωάδα [Πράξ. 20,7-12] και οι υπόλοιποι Απόστολοι διάφορους άλλους, μολονότι δεν αναφέρονται στην Αγία Γραφή όλα τα θαύματα του καθενός.
Ας θυμηθούμε επίσης όσα έγραψε ο Παύλος στους Κορινθίους γι’ αυτούς που λένε: « Πῶς ἐγείρονται οἱ νεκροί; ποίῳ δὲ σώματι ἔρχονται;(:Με ποια δύναμη και με ποιον τρόπο ανασταίνονται οι νεκροί; Και με ποιο σώμα επανέρχονται στη ζωή;)» [Α’ Κορ. 15,35]. Γράφει λοιπόν: «Εἰ γὰρ νεκροὶ οὐκ ἐγείρονται, οὐδὲ Χριστὸς ἐγήγερται(: διότι αν οι νεκροί δεν ανασταίνονται, τότε ούτε ο Χριστός αναστήθηκε)» [Α’ Κορ. 15,16]. Ονόμασε ανόητους αυτούς που δεν πιστεύουν στην ανάσταση των νεκρών. Έγραψε επίσης στους Θεσσαλονικείς: «Οὐ θέλομεν δὲ ὑμᾶς ἀγνοεῖν, ἀδελφοί, περὶ τῶν κεκοιμημένων, ἵνα μὴ λυπῆσθε καθὼς καὶ οἱ λοιποὶ οἱ μὴ ἔχοντες ἐλπίδα. εἰ γὰρ πιστεύομεν ὅτι Ἰησοῦς ἀπέθανε καὶ ἀνέστη, οὕτω καὶ ὁ Θεὸς τοὺς κοιμηθέντας διὰ τοῦ Ἰησοῦ ἄξει σὺν αὐτῷ(:Ας έλθουμε τώρα και σε ένα άλλο σοβαρό ζήτημα. Δεν θέλουμε, αδελφοί μου, να έχετε άγνοια σχετικά με αυτούς που έχουν πεθάνει, για να μη λυπάστε όπως λυπούνται και οι υπόλοιποι που δεν έχουν ελπίδα αναστάσεως. Δεν πρέπει να λυπάστε σαν κι αυτούς· διότι εφόσον εμείς έχουμε ακράδαντη πεποίθηση ότι ο Ιησούς πέθανε και αναστήθηκε, έτσι πρέπει να πιστεύουμε ότι ο Θεός κι εκείνους που έχουν πεθάνει με πίστη στον Ιησού ενωμένοι μαζί Του, θα τους αναστήσει και θα τους οδηγήσει ένδοξα στην αιώνια ζωή, για να ζήσουν μαζί Του)» [Α’ Θεσ. 4,13-14].
Ιδιαίτερα όμως πρέπει να κρατήσετε έντονα στην ψυχή σας αυτό το οποίο επίμονα τονίζει ο απόστολος Παύλος, ο οποίος δείχνοντας το δικό του σώμα, διακηρύσσει: «Δεῖ γὰρ τὸ φθαρτὸν τοῦτο ἐνδύσασθαι ἀφθαρσίαν καὶ τὸ θνητὸν τοῦτο ἐνδύσασθαι ἀθανασίαν(:Κατά τη Δευτέρα παρουσία του Κυρίου όλοι θα αλλάξουμε διότι πρέπει το φθαρτό τούτο σώμα να ντυθεί αφθαρσία, και το θνητό αυτό σώμα να ντυθεί αθανασία)» [Α’ Κορ. 15,53]. Το σώμα μας λοιπόν θα αναστηθεί. Και μάλιστα όχι έτσι ασθενικό, όπως είναι τώρα, αλλά έχοντας αποκτήσει αφθαρσία. Δεν θα υποφέρει δηλαδή από τον πόνο, την αρρώστια, τον θάνατο. Θα αλλάξει κατάσταση όπως το σίδερο, που μπαίνει στη φωτιά και μεταβάλλεται σε μια φλεγόμενη μάζα. Κάπως έτσι θα μεταβληθούν οι ιδιότητες του σώματός μας και θα γίνει άφθαρτο με τον τρόπο που γνωρίζει μονάχα ο Κύριος που ανασταίνει το νεκρό σώμα, σύμφωνα με τη θέλησή Του.
Θα αναστηθεί λοιπόν αυτό το σώμα. Δεν θα έχει όμως την ίδια σύσταση, αλλά θα ζει αιώνια. Δεν θα έχει ανάγκη από συνηθισμένες τροφές, για να συντηρηθεί, ούτε από σκάλες, για να υψωθεί. Γιατί θα γίνει πνευματικό [πρβλ. Α´ Κορ. 15, 44: «Σπείρεται σῶμα ψυχικόν, ἐγείρεται σῶμα πνευματικόν. ἔστι σῶμα ψυχικόν, καὶ ἔστι σῶμα πνευματικόν(: Σπέρνεται και ενταφιάζεται σώμα που ζωοποιούνταν και διευθυνόταν από τις κατώτερες φυσικές δυνάμεις της ψυχής· εγείρεται σώμα που θα ζωοποιείται και θα διευθύνεται από τις πνευματικές δυνάμεις της ψυχής που θα ενισχύονται από το Άγιο Πνεύμα. Υπάρχει σώμα φυσικό και υπάρχει σώμα πνευματικό)»], κάτι θαυμαστό, που όμοιο τώρα δεν έχουμε, για να το παραβάλλουμε12. Τότε, λέει η αγία Γραφή, τα σώματα των δικαίων θα λάμψουν όπως ο ήλιος [πρβλ. Ματθ. 13, 43:«Τότε οἱ δίκαιοι ἐκλάμψουσιν ὡς ὁ ἥλιος ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ πατρὸς αὐτῶν. ὁ ἔχων ὦτα ἀκούειν ἀκουέτω(:Τότε οι δίκαιοι θα δοξολογούν και θα λάμψουν σαν τον ήλιο στη Βασιλεία του ουράνιου Πατέρα τους. Όποιος έχει αυτιά για να ακούει με ενδιαφέρον και να εγκολπώνεται την αλήθεια, ας ακούει)»].Θα αποκτήσουν τη λαμπρότητα της σελήνης και ολόκληρου του ουρανού. Ο Θεός, που έδωσε τη φεγγοβολιά σε ασήμαντα σκουλήκια, μπορεί ασφαλώς να κάνει έναν αγιασμένο άνθρωπο να φεγγοβολάει και όπως η σελήνη και όπως ο λαμπρός ουρανός. Κι επειδή ο Θεός προγνώριζε την απιστία των ανθρώπων δημιούργησε εκείνα τα πολύ μικρά σκουληκάκια που το καλοκαίρι ακτινοβολούν με λάμψη, η οποία βγαίνει από το ίδιο τους το σώμα. Ώστε από αυτά που τώρα βλέπουμε με τα σωματικά μάτια, να συμπεράνουμε και αυτό που προσδοκάμε, δηλαδή ότι τα σώματά μας θα γίνουν φωτεινά. Γιατί ο Θεός, που μας χάρισε αυτή την επίγεια εμπειρία, μπορεί να μας χαρίσει στη μέλλουσα ζωή και την ολοκλήρωσή της. Εκείνος που έκανε να λάμπει το σκουλήκι πολύ περισσότερο θα κάνει να λάμψει ο δίκαιος άνθρωπος.
Θα αναστηθούμε λοιπόν όλοι με άφθαρτα, αιώνια σώματα. Δεν θα τα έχουμε όμως όλοι ίδια. Οι άγιοι θα έχουν ένδοξο σώμα, κατάλληλο και ικανό να επικοινωνεί με τους αγγέλους. Οι αμαρτωλοί θα έχουν κι αυτοί αιώνιο και άφθαρτο σώμα, κατάλληλο όμως να υπομένει ατελεύτητες τιμωρίες, έτσι που να μην κατακαεί και εξαφανιστεί στη φλόγα της αιώνιας φωτιάς. Δίκαια ο Θεός θα αμείψει ή θα κολάσει τα σώματα και των αγίων και των αμαρτωλών· γιατί καμιά πράξη μας δεν γίνεται χωρίς τη συμμετοχή του σώματος: Βλασφημούμε με το στόμα. Προσευχόμαστε με το στόμα. Πορνεύουμε με το σώμα. Αγνεύουμε με το σώμα. Δίνουμε ελεημοσύνη με το χέρι. Γενικά σε κάθε πράξη συμμετέχει και το σώμα. Επειδή λοιπόν σε όλα υπηρετεί το σώμα, είναι δίκαιο στη μέλλουσα ζωή να συμμετέχει είτε στην απόλαυση είτε στην τιμωρία.
Ο προφήτης Δανιήλ γράφει: «Χίλιαι χιλιάδες ἐλειτούργουν αὐτῷ, καὶ μύριαι μυριάδες παρειστήκεισαν αὐτῷ· κριτήριον ἐκάθισε, καὶ βίβλοι ἠνεῴχθησαν(:εκατομμύρια και δισεκατομμύρια άγγελοι στέκονταν μπροστά Του έτοιμοι να Τον υπηρετήσουν. Κριτήριο στήθηκε και τα βιβλία ανοίχτηκαν)» [Δαν. 7,10]. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο αριθμός των αγγέλων είναι μόνο τόσος. Ο προφήτης χρησιμοποιεί αυτές τις λέξεις, θέλοντας να δείξει το αναρίθμητο πλήθος τους. Με όλο αυτό το πλήθος των αγγέλων θα παρουσιαστεί τότε, στη μέλλουσα κρίση, ο Τριαδικός Θεός. Μια αγγελική σάλπιγγα θα ηχήσει και θα τους καλέσει όλους με φανερά πια όλα τα έργα τους. Δεν πρέπει λοιπόν από δω να σκεφτόμαστε την ώρα εκείνη και από τώρα να φοβόμαστε; Μήπως είναι μικρή καταδίκη, έστω κι αν δεν ακολουθήσει καμιά άλλη τιμωρία, το να ντροπιαστούμε μπροστά σε τόσο πλήθος; Μήπως δεν προτιμάμε, πολλές φορές, να πεθάνουμε παρά να ντροπιαστούμε μπροστά σε φίλους; Ας ενδιαφερθούμε κι ας φοβηθούμε από τώρα, μην τυχόν και μας αποδοκιμάσει τότε ο Κύριος. Ο Θεός τα γνωρίζει όλα. Δεν έχει ανάγκη να ερευνήσει και να ελέγξει. Μη σκεφτείς λοιπόν: «Στο σκοτάδι της νύχτας αμάρτησα, κάνοντας ανήθικες πράξεις ή μαγείες ή κάτι άλλο. Είμαι όμως εξασφαλισμένος, γιατί κανείς δεν με είδε».
Όλα θα γίνουν φανερά τότε, που ο Θεός θα κρίνει τα κρυφά έργα των ανθρώπων. Το φοβερό πρόσωπο του Κριτή θα σε αναγκάσει να πεις την αλήθεια. Η ίδια η συνείδησή σου θα σε ελέγχει, και τα έργα σου, που θα σε συνοδεύουν, θα σε καταγγέλλουν. Ο Κριτής δεν θα έχει ανάγκη από βιβλία. Αυτό το φανερώνει ο ίδιος λέγοντας: «Καὶ συναχθήσεται ἔμπροσθεν αὐτοῦ πάντα τὰ ἔθνη, καὶ ἀφοριεῖ αὐτοὺς ἀπ᾿ ἀλλήλων ὥσπερ ὁ ποιμὴν ἀφορίζει τὰ πρόβατα ἀπὸ τῶν ἐρίφων(:Θα συναχθούν μπροστά Του όλα τα έθνη, και θα τους ξεχωρίσει όπως ξεχωρίζει ο βοσκός τα πρόβατα από τα ερίφια)» [Ματθ. 25,32]. Ο βοσκός πώς ξεχωρίζει τα πρόβατα από τα ερίφια; Μήπως έχει ανάγκη να συμβουλευτεί βιβλία, για να διακρίνει ποια είναι πρόβατα και ποια ερίφια; Δεν τα διακρίνει αμέσως από τη μορφή τους; Το απαλό μαλλί δεν φανερώνει το πρόβατο, και το σκληρό το ερίφιο; Με την ίδια ευκολία θα φανερωθεί τότε, αν οι πράξεις μας έχουν καθαριστεί με την εξομολόγηση, και μοιάζουν με μαλλί απαλό και καθαρό, ή αν παραμένουν με τις ασυγχώρητες αμαρτίες, και μοιάζουν με μαλλί σκληρό και βρωμισμένο.
Ας λυπηθούμε, λοιπόν, αδελφοί μου, τα σώματά μας κι ας μην τα κακομεταχειριστούμε, σαν να ήταν ξένα. Να μην πούμε αυτό που λένε οι αιρετικοί ότι είναι ξένο το ένδυμα της ψυχής μας, το σώμα μας, αλλά ας το σπλαχνιστούμε ως κάτι δικό μας. Γιατί πρέπει να δώσουμε λόγο στον Κύριο, για όλα όσα πράξαμε με το σώμα [πρβλ. Β´ Κορ. 5, 10: «Τοὺς γὰρ πάντας ἡμᾶς φανερωθῆναι δεῖ ἔμπροσθεν τοῦ βήματος τοῦ Χριστοῦ, ἵνα κομίσηται ἕκαστος τὰ διὰ τοῦ σώματος πρὸς ἃ ἔπραξεν, εἴτε ἀγαθὸν εἴτε κακόν(:διότι όλοι μας πρέπει να παρουσιαστούμε φανεροί και ξεσκεπασμένοι μπροστά στο δικαστικό βήμα του Χριστού, για να πάρει ο καθένας μας την αμοιβή του ανάλογα με όσα έκανε με το σώμα, είτε αγαθά είναι συνολικά τα έργα του αυτά, είτε κακά)»]. Μην πεις ποτέ: «Κανείς δεν με βλέπει» [πρβ. Σοφ. Σειρ. 23, 18: «Ἂνθρωπος παραβαίνων ἀπὸ τῆς κλίνης αὐτοῦ, λέγων ἐν τῇ ψυχῇ αὐτοῦ· τίς με ὁρᾷ; σκότος κύκλῳ μου, καὶ οἱ τοῖχοί με καλύπτουσι, καὶ οὐθείς με ὁρᾷ· τί εὐλαβοῦμαι; τῶν ἁμαρτιῶν μου οὐ μὴ μνησθήσεται ὁ Ὕψιστος(:Άνθρωπος, ο οποίος μολύνει τη συζυγική του κλίνη, λέγει μέσα του: “Ποιος με βλέπει που αμαρτάνω; Σκοτάδι υπάρχει ολόγυρά μου και οι τοίχοι με σκεπάζουν· κανείς λοιπόν δεν με βλέπει· τι φοβούμαι; Ο Ύψιστος δεν θα θυμηθεί τις αμαρτίες μου”)»· Ησ. 29, 15: «Οὐαὶ οἱ βαθέως βουλὴν ποιοῦντες καὶ οὐ διὰ Κυρίου· οὐαὶ οἱ ἐν κρυφῇ βουλὴν ποιοῦντες καὶ ἔσται ἐν σκότει τὰ ἔργα αὐτῶν καὶ ἐροῦσι· τίς ἑώρακεν ἡμᾶς; καὶ τίς ἡμᾶς γνώσεται ἢ ἃ ἡμεῖς ποιοῦμεν;(: Αλίμονο σε εκείνους, οι οποίοι βρίσκουν και σκέπτονται βαθυστόχαστη τάχα βουλή, όχι όμως σύμφωνη προς το θέλημα του Θεού! Αλίμονο σε εκείνους, οι οποίοι παίρνουν κρυφές αποφάσεις και διαπράττουν τα πονηρά έργα τους στο σκοτάδι και λένε: “Ποιος μας βλέπει; Ποιος θα μας αναγνωρίσει ή θα δει εκείνα τα οποία εμείς πράττουμε;”)»], μη νομίσεις ότι δεν υπάρχει μάρτυρας των πράξεών σου. Μπορεί πολλές φορές, πράγματι, να μη σε βλέπει άνθρωπος. Όμως ο Πλάστης, ο αόρατος και αιώνιος μάρτυρας, παραμένει πάντα στον ουρανό αξιόπιστος [Ψαλμ. 88, 38: «Καὶ ὁ μάρτυς ἐν οὐρανῷ πιστός(:Και ο μάρτυρας ο αξιόπιστος και φιλαλήθης είμαι εγώ, ο οποίος κατοικώ στον ουρανό)»] και βλέπει όλα όσα συμβαίνουν.
Αλλά μένουν και τα αποτυπώματα της αμαρτίας στο σώμα. Γιατί, όπως ακριβώς μια βαθιά πληγή στο σώμα, κι αν ακόμα θεραπεύτηκε, αφήνει ουλή, έτσι και η αμαρτία πληγώνει την ψυχή και το σώμα και αφήνει σ᾿ όλο το σώμα πλέον σημάδια και ουλές, οι οποίες αφαιρούνται μόνο από τα σώματα εκείνων, που δέχτηκαν το άγιο Βάπτισμα. Όλα τα περασμένα τραύματα της ψυχής και του σώματος, τα θεραπεύει ο Θεός με το Βάπτισμα. Ας προσέξουμε όμως όλοι μας να διαφυλάξουμε τον εαυτό μας, από εκείνα που μπορεί να συμβούν στο μέλλον, ώστε να διατηρήσουμε καθαρό το χιτώνα του σώματος και να μη χάσουμε την ουράνια σωτηρία, εξαιτίας μιας πορνείας ή ηδυπάθειας ή κάποιας άλλης αμαρτωλής πράξης. Αλλά να κληρονομήσουμε την αιώνια Βασιλεία του Θεού, της οποίας είθε με τη Χάρη Του να σας αξιώσει όλους σας ο Θεός.
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,
επιμέλεια κειμένου: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ:
- Κατηχήσεις αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων, εκδόσεις «Ετοιμασία» Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου Καρέα 1999, κατήχηση ΙΗ΄, σελίδες 548-565.
- Σειρά «Η Φωνή των Πατέρων», τεύχος 9, έκδοση Ιεράς Μονής Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής[https://www.imparaklitou.gr/index.php/el/keimena/i-foni-ton-pateron-i-anastasi-ton-nekron].
- Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη με σύντομη ερμηνεία (απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2014.
- Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους εβδομήκοντα, Κείμενον και σύντομος απόδοσις του νοήματος υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2005.
- http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm
- http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm
ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΕΩ [:Ματθ. 25,31-46]
Ο ΑΓΙΟΣ ΕΦΡΑΙΜ Ο ΣΥΡΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΕΥΤΕΡΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ
Αγαπητοί μου αδελφοί, ακούστε για τη δεύτερη και φοβερή παρουσία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Έφερα στο νου μου την ώρα εκείνη και, καθώς αναλογίστηκα όσα πρόκειται τότε να συμβούν, κατατρόμαξα. Ποιος μπορεί να τα διηγηθεί; Ποια γλώσσα μπορεί να τα περιγράψει; Ποια αυτιά μπορούν να τα ακούσουν;
Τότε ο Βασιλιάς της οικουμένης θα σηκωθεί από τον θρόνο της δόξας Του και θα έρθει για να κρίνει όλους τους κατοίκους της γης, αμείβοντας με αιώνια μακαριότητα τους άξιους και τιμωρώντας με αιώνια κόλαση τους αμαρτωλούς! Όταν τα φέρνω αυτά στο νου μου, τρόμος με κυριεύει. Παραλύω ολόκληρος. Τα μάτια μου δακρύζουν. Η φωνή μου κόβεται. Τα χείλη μου παγώνουν. Η γλώσσα μου τρέμει. Οι λογισμοί μου σταματούν. Αν και ο φόβος με πιέζει να σωπάσω, αναγκάζομαι να μιλήσω για χάρη της δικής σας ωφέλειας.
Θα συμβούν τόσο μεγάλα και τρομακτικά γεγονότα, που ούτε έγιναν από την κτίση του κόσμου, ούτε θα γίνουν σ’ όλες τις γενιές. Αν μία δυνατή βροντή πολλές φορές μας τρομάζει και μας κόβει τα πόδια, για σκεφτείτε, πώς θ’ αντέξουμε ν’ ακούσουμε τον ήχο εκείνης της σάλπιγγας, που θα ηχήσει στα ουράνια δυνατότερα από κάθε βροντή, για να ξυπνήσει όλους τους νεκρούς, δίκαιους και άδικους;
Τότε τα οστά των νεκρών θα συναρμολογηθούν. Θα προστάξει ο μεγάλος Βασιλιάς, που εξουσιάζει όλη την κτίση, και ευθύς η γη και η θάλασσα θα δώσουν με τρόμο τους νεκρούς τους. Ακόμα κι όσοι κατασπαράχθηκαν από τα θηρία, όσοι φαγώθηκαν από τα ψάρια ή τα όρνια, όλοι, «εν ριπή οφθαλμού», θα παρουσιαστούν μπροστά στον αδέκαστο Κριτή. Τότε οι ποταμοί και οι πηγές θα εξαφανιστούν, τ’ αστέρια θα πέσουν, ο ήλιος θα σβήσει, η σελήνη θα χαθεί.
Άγγελοι σταλμένοι από το Θεό θα διασχίζουν την υφήλιο και θα συγκεντρώνουν τους εκλεκτούς από κάθε σημείο της γης. Τότε θα αντικρύσουμε «καινοὺς δὲ οὐρανοὺς καὶ γῆν καινὴν(:νέους ουρανούς και νέα γη)» [Β’ Πέτρ. 3, 13], σύμφωνα με την υπόσχεση του Κυρίου.
Πώς θα αντέξουμε, όταν θα δούμε να ετοιμάζεται ο φοβερός θρόνος και να προβάλλει ο Σταυρός, που πάνω του θυσιάστηκε εκούσια ο Χριστός για μας; Τότε θα θυμηθούμε και θα κατανοήσουμε τον λόγο του Κυρίου για «τὸ σημεῖον τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου»[βλ. Ματθ. 24,30: «Καὶ τότε φανήσεται τὸ σημεῖον τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῷ οὐρανῷ, καὶ τότε κόψονται πᾶσαι αἱ φυλαὶ τῆς γῆς καὶ ὄψονται τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἐρχόμενον ἐπὶ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ μετὰ δυνάμεως καὶ δόξης πολλῆς(:Και τότε θα φανεί στον ουρανό το σημείο που θα προαναγγέλλει την άμεση έλευση και παρουσία του υιού του ανθρώπου το σημείο του Υιού του ανθρώπου. Τότε θα θρηνήσουν όλες οι φυλές της γης που δεν πίστεψαν. Και θα δουν τον Υιό του ανθρώπου να έρχεται καθισμένος στα σύννεφα του ουρανού με δύναμη και συνοδεία αγγέλων και με δόξα πολλή)»].
Τότε θα πληροφορηθούμε όλοι, ότι πρόκειται να παρουσιαστεί ο μεγάλος Βασιλιάς. Τη φοβερή εκείνη ώρα, ο καθένας μας θα συλλογίζεται τις πράξεις του και θα σκέφτεται τι θα Του απολογηθεί… Όταν θα ακούσουμε τη βροντερή εκείνη φωνή από τα ύψη τ’ ουρανού να διακηρύσσει: «Ἰδοὺ ὁ νυμφίος ἔρχεται, ἐξέρχεσθε εἰς ἀπάντησιν αὐτοῦ(:Να, ο Νυμφίος έρχεται· βγείτε να Τον προϋπαντήσετε)» [Ματθ. 25, 6]· ο Κριτής, δηλαδή, φτάνει για να κρίνει ζωντανούς και νεκρούς· τότε, από την κραυγή εκείνη, θα σαλέψουν συθέμελα τα έγκατα της γης, απ’ τη μίαν άκρη ως την άλλη.
Τότε, αδελφοί μου, στενοχώρια και φόβος και τρόμος θα καταλάβει κάθε άνθρωπο γι’ αυτά που θα συμβούν στην οικουμένη. Οι δυνάμεις των ουρανών θα σαλευθούν. Οι ουρανοί θα σχιστούν. Και ο Βασιλεύς των βασιλέων, ο άγιος και ένδοξος Θεός μας, θα παρουσιαστεί σαν αστραπή φοβερή, με εξουσία και δόξα απερίγραπτη. Έκσταση και φρίκη θα μας κυριέψουν την ώρα εκείνη, όταν θα καθίσει στο κριτήριο ο αμερόληπτος Κριτής και θα ανοίξει τα φοβερά βιβλία, όπου είναι γραμμένα τα έργα και τα λόγια μας, όλα όσα κάναμε και είπαμε στην ζωή αυτή, νομίζοντας ότι μπορούμε ν’ απατήσουμε τον καρδιογνώστη Θεό.
Ω! Πόσα δάκρυα πρέπει να χύνουμε, όταν συλλογιζόμαστε εκείνη την ώρα! Και όμως, είμαστε τόσο αμελείς! Πόσο θα κλάψουμε και θα στενάξουμε τότε, όταν θα δούμε από το ένα μέρος τις μεγάλες δωρεές και την ασύλληπτη μεγαλοπρέπεια και λαμπρότητα της βασιλείας των ουρανών, που θ’ απολαύσουν όσοι πάλεψαν σκληρά για να τηρήσουν τις εντολές του Κυρίου, και από το άλλο μέρος τις φοβερές τιμωρίες, που θα υποστούν όσοι υποδουλώθηκαν στην αμαρτία! Και στη μέση, έντρομοι, όλοι οι άνθρωποι, από κάθε φυλή, από τον πρωτόπλαστο Αδάμ ως τον τελευταίο, θα γονατίζουν και θα προσκυνούν τον Θεό, σύμφωνα με τον λόγο της Γραφής: «Ζῶ ἐγώ, λέγει Κύριος, ὅτι ἐμοὶ κάμψει πᾶν γόνυ, καὶ πᾶσα γλῶσσα ἐξομολογήσεται τῷ Θεῷ(:διότι είναι γραμμένο στην Αγία Γραφή: Ζω εγώ, λέει ο Κύριος, και θα πραγματοποιήσω αυτό που παραγγέλλω· ότι δηλαδή μπροστά μου κάθε άνθρωπος θα λυγίσει τα γόνατά του δουλικά και λατρευτικά, και κάθε γλώσσα θα δοξολογήσει τον Θεό)» [Ρωμ. 14,11].
Τότε όλη η ανθρωπότητα, καθώς θα βρίσκεται ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο, ανάμεσα στη μακάρια ανάπαυση και στην αιώνια καταδίκη, θα περιμένει με αγωνία τη φοβερή Κρίση. Και κανένας την ώρα αυτή δεν θα μπορεί να βοηθήσει τον διπλανό του.
Θα ρωτηθούν οι επίσκοποι και για τον δικό τους τρόπο ζωής και για το ποίμνιό τους. Θα τους ζητηθεί λόγος για τα λογικά πρόβατα, που παρέλαβαν από τον αρχιποιμένα Χριστό. Αν από αμέλειά τους χάθηκε κάποιο πρόβατο, το αίμα του θα ζητηθεί από τους ίδιους.
Παρόμοια και οι ιερείς θα δώσουν λόγο για τις ενορίες τους. Επίσης και κάθε πιστός θα δώσει λόγο για τον εαυτό του, για το σπίτι του, για τη γυναίκα του, για τα παιδιά του, για τους υπαλλήλους και τους εργάτες του.
Θα εξεταστούν βασιλιάδες και άρχοντες, πλούσιοι και φτωχοί, μικροί και μεγάλοι, για όλα όσα έκαναν: «Τοὺς γὰρ πάντας ἡμᾶς φανερωθῆναι δεῖ ἔμπροσθεν τοῦ βήματος τοῦ Χριστοῦ, ἵνα κομίσηται ἕκαστος τὰ διὰ τοῦ σώματος πρὸς ἃ ἔπραξεν, εἴτε ἀγαθὸν εἴτε κακόν(:διότι όλοι μας πρέπει να παρουσιαστούμε οπωσδήποτε μπροστά στο δικαστικό βήμα του Χριστού, ολοφάνεροι και ξεσκεπασμένοι, για να αποκομίσει ο καθένας την αμοιβή του, ανάλογα με όσα έπραξε με το σώμα σε αυτή τη ζωή, είτε αγαθά είναι συνολικά τα έργα του αυτά, είτε κακά)» [Β΄ Κορ. 5 , 10].
Όλων μας τα έργα θα ερευνηθούν και θα φανερωθούν μπροστά σε αγγέλους και ανθρώπους. Οι εχθροί του Χριστού θα κατασυντριβούν «ὅταν καταργήσῃ πᾶσαν ἀρχὴν καὶ πᾶσαν ἐξουσίαν καὶ δύναμιν(:όταν θα έχει πλέον αχρηστεύσει και καταργήσει κάθε αρχή και κάθε εξουσία και δύναμη)»[Α΄ Κορ. 15, 24]. Τότε, καθώς είναι γραμμένο, ο Κύριος θα ξεχωρίσει «τὰ πρόβατα ἀπὸ τῶν ἐρίφων(:τα πρόβατα από τα κατσίκια)» [Ματθ. 25, 32].
Έτσι, όσοι έχουν καλά έργα και πνευματικούς καρπούς, θα χωριστούν από τους άκαρπους και τους αμαρτωλούς.
Οι πρώτοι θα λάμψουν σαν τον ήλιο, γιατί φύλαξαν τις εντολές του Θεού. Αυτοί είναι οι ελεήμονες, οι φιλόξενοι, οι βοηθοί των δυστυχισμένων, οι συμπαραστάτες των ασθενών, οι προστάτες των φτωχών και των ορφανών, όσοι έντυναν τους γυμνούς, όσοι επισκέπτονταν τους φυλακισμένους, όσοι έγιναν φτωχοί για τον πλούτο που υπάρχει στους ουρανούς, όσοι συγχώρησαν τα παραπτώματα των αδελφών τους, όσοι φύλαξαν τη σφραγίδα της πίστεως ακέραιη και αμόλυντη από κάθε αίρεση. Αυτούς θα τους βάλει στα δεξιά Του, ενώ τους αμαρτωλούς στ’ αριστερά Του.
Οι δεύτεροι είναι εκείνοι που παρόργιζαν τον καλό Ποιμένα και περιφρονούσαν τους λόγους Του. Είναι οι περήφανοι, οι αδιόρθωτοι, οι φίλοι των διασκεδάσεων και των απολαύσεων, όσοι ξόδεψαν στην ακολασία και τη μέθη και την ασπλαχνία ολόκληρο το χρόνο της ζωής τους, σαν εκείνο τον πλούσιο που ποτέ δεν ελέησε τον φτωχό Λάζαρο (Λουκ. 16, 19-31).
Αυτοί θα καταδικαστούν και θα σταθούν στ’ αριστερά, γιατί δεν έδειξαν συμπόνια. Ήταν σκληροί και δεν είχαν καρπούς μετάνοιας, δεν είχαν λάδι στα λυχνάρια τους. Όσοι όμως αγόρασαν το λάδι της ελεημοσύνης από τους φτωχούς και γέμισαν τα λυχνάρια τους, θα σταθούν στα δεξιά, κρατώντας τα αναμμένα, ένδοξοι και χαρωποί, και θ’ ακούσουν τη γαλήνια εκείνη και ποθητή φωνή: «Δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός μου, κληρονομήσατε τὴν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ καταβολῆς κόσμου(:Ελάτε εσείς που είστε ευλογημένοι από τον Πατέρα μου, κληρονομήστε τη βασιλεία που έχει ετοιμαστεί για σας από τότε που θεμελιωνόταν ο κόσμος)» [Ματθ. 25, 34].
Όσοι πάλι είναι στ’ αριστερά, θα ακούσουν την οδυνηρή εκείνη και φοβερή απόφαση: «Πορεύεσθε ἀπ᾿ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον τὸ ἡτοιμασμένον τῷ διαβόλῳ καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ (:Εσείς που από τα έργα σας γίνατε καταραμένοι, φύγετε μακριά από μένα στο πυρ το αιώνιο, που έχει ετοιμασθεί για το διάβολο και τους αγγέλους του)» [Ματθ. 25, 41]. «Όπως δεν ελεήσατε, έτσι τώρα δεν θα ελεηθείτε. Όπως δεν ακούσατε τη φωνή Μου, ούτε Εγώ τώρα θ’ ακούσω τον απαρηγόρητο θρήνο σας. Γιατί δεν Με θρέψατε όταν πεινούσα. Δεν Με ποτίσατε όταν διψούσα. Δεν Με φιλοξενήσατε όταν ήρθα κοντά σας. Δεν Με ντύσατε όταν ήμουν γυμνός. Δεν Με επισκεφθήκατε όταν ήμουν άρρωστος, ούτε όταν ήμουν στη φυλακή. Δεν υπηρετήσατε Εμένα. Σε άλλο κύριο γίνατε υπηρέτες και δούλοι, στο διάβολο. Φύγετε λοιπόν μακριά Μου, εργάτες της αδικίας. Τότε θα οδηγηθούν αυτοί στην αιώνια κόλαση, ενώ οι δίκαιοι στην αιώνια ζωή» [πρβ. Ματθ. 25, 41-46]. Αλίμονο σε εκείνους που αφήνουν ανεκμετάλλευτο τον καιρό τούτο της μετάνοιας και παραδίνονται σε πράγματα άσκοπα και γελοία. Θα ζητήσουν τότε τον χρόνο που ξόδεψαν μάταια, και δεν θα τον βρουν.
Αλίμονο σε εκείνους που δίνουν σημασία σε πνεύματα πλάνης και διδασκαλίες δαιμονικές, γιατί αυτά θα τους εξασφαλίσουν την καταδίκη στην άλλη ζωή.
Αλίμονο σε εκείνους που ασχολούνται με μαντείες και ανηθικότητες.
Αλίμονο σε εκείνους που στερούν από τους εργάτες τον δίκαιο μισθό τους, γιατί είναι όμοιοι μ’ αυτούς που χύνουν αίμα.
Αλίμονο σε εκείνους που κρίνουν άδικα, δικαιώνοντας τον φταίχτη και καταδικάζοντας τον αθώο.
Αλίμονο σε εκείνους που μολύνουν την άγια πίστη μας με αιρετικές διδασκαλίες ή συναναστρέφονται με αιρετικούς.
Αλίμονο σε εκείνους που έχουν τα ανόητα πάθη του φθόνου και του μίσους. Και για να μη λέω πολλά:
Αλίμονο σε εκείνους που θα βρεθούν στα αριστερά τη φοβερή μέρα της Κρίσεως. Θα κλάψουν πικρά, αλλά ανώφελα, όταν θα ακούσουν την οδυνηρή εκείνη απόφαση: «Φύγετε από μπροστά μου, καταραμένοι, πηγαίνετε στην αιώνια φωτιά»[Ματθ. 25, 41].
Όσοι έχετε δάκρυα και κατάνυξη, θρηνήστε μαζί μου. Όταν συλλογίζομαι τον αιώνιο εκείνο χωρισμό, νιώθω αβάσταχτη θλίψη. Γιατί τότε αποχωρίζονται ο ένας άνθρωπος από τον άλλο και φεύγουν σε αποδημία που δεν έχει επιστροφή. Ποιος είναι τόσο σκληρόκαρδος και αναίσθητος, ώστε να μην κλάψει από δω για την ώρα εκείνη;
Τότε, όσοι ήταν κάποτε βασιλιάδες, θα οδύρονται σαν αιχμάλωτοι. Τότε θα στενάζουν οι άρχοντες και οι άσπλαχνοι πλούσιοι και θα ζητούν βοήθεια, αλλά κανείς δεν θα τους δίνει· γιατί εκεί δεν έχουν καμιάν άξια ούτε ο πλούτος ούτε οι κόλακες. Και δεν θα βρουν έλεος, επειδή δεν ελέησαν κανένα. Τότε θα αποχωριστούν γονείς από τα παιδιά τους και φίλοι από τους φίλους τους. Τότε θα διαλυθούν οι συζυγικοί δεσμοί που δεν κρατήθηκαν αμόλυντοι και αγνοί. Τότε θα αποδιωχτούν οι παρθένοι στο σώμα αλλά άκαρδοι και άσπλαχνοι στον τρόπο, γιατί «ἡ γὰρ κρίσις ἀνέλεος τῷ μὴ ποιήσαντι ἔλεος(:η κρίση θα είναι ανελέητη σε όποιον δεν έκανε έλεος)» (Ιακ. 2 , 13).
Θα παραλείψω όμως τα πολλά, γιατί κυριεύομαι από φόβο και φρίκη. Άγγελοι φοβεροί θα απομακρύνουν βίαια όλους τους αμετανόητους ασεβείς, που θα τρίζουν με τρόμο τα δόντια τους και θα γυρίζουν συχνά, για να βλέπουν τους δικαίους και την ευδαιμονία που έχασαν. Θα βλέπουν το φως εκείνο το περίλαμπρο και τα κάλλη του παραδείσου.
Θα βλέπουν τους γνωστούς τους στην τρισμακάρια εκείνη χώρα και τις μεγάλες δωρεές, που θα παίρνουν από το Βασιλιά της δόξας όσοι αγωνίστηκαν για τη σωτηρία τους σε αυτόν τον κόσμο. Ύστερα από λίγο, αφού θα έχουν αποχωριστεί απ’ όλους τους δικαίους και τους φίλους και τους γνωστούς τους, θα αποχωριστούν κι απ’ αυτόν το Θεό. Δεν θα μπορούν πια να βλέπουν τη χαρά και το Φως το αληθινό.
Τέλος, θα οδηγηθούν στις διάφορες κολάσεις για να παραδοθούν στην αιώνια τιμωρία. Τότε, βλέποντας την τέλεια εγκατάλειψή τους, βλέποντας ότι κάθε ελπίδα τους χάθηκε, βλέποντας ότι κανένας πια δεν μπορεί να τους βοηθήσει, θα λένε κλαίγοντας απαρηγόρητα με πικρά δάκρυα: «Ω! Πόσον καιρό χάσαμε στην αμέλεια! Πόσο χλευαστήκαμε από τον πονηρό! Όταν ακούγαμε στις Γραφές να μιλάει ο ίδιος ο Θεός, όχι μόνο δεν προσέχαμε, αλλά και γελούσαμε. Τώρα κραυγάζουμε, κι Αυτός αποστρέφει το πρόσωπό Του από μας!
Τι μας ωφέλησαν λοιπόν τ’ αγαθά του κόσμου; Πού είναι ο πατέρας και η μάνα που μας γέννησαν; Πού είναι οι αδελφοί; Πού τα παιδιά; Πού οι φίλοι; Πού ο πλούτος; Πού τα υπάρχοντα; Πού οι άρχοντες κι οι ηγεμόνες; Κανένας απ’ όλους αυτούς δεν μπορεί τώρα να μας σώσει. Ούτε κι εμείς μπορούμε να βοηθήσουμε τους εαυτούς μας. Αλλά εγκαταλειφθήκαμε εντελώς κι από το Θεό κι από τους αγίους.
Τι μπορούμε λοιπόν να κάνουμε; Τώρα πια δεν είναι καιρός μετάνοιας. Δεν ισχύουν πια οι προσευχές. Δεν ωφελούν πια τα δάκρυα. Δεν υπάρχουν πια οι πωλητές του λαδιού, δηλαδή οι φτωχοί και οι δυστυχισμένοι. Όταν μας παρακαλούσαν ν’ αγοράσουμε, εμείς κλείναμε τ’ αυτιά μας. Τώρα ζητάμε και δεν βρίσκουμε. Δεν υπάρχει λύτρωση για μας, τους αξιοθρήνητους. Δεν θα βρούμε ευσπλαχνία, γιατί δεν είμαστε άξιοι». Τότε λοιπόν θα πάει ο καθένας στον τόπο των βασάνων, στον τόπο που ο ίδιος ετοίμασε για τον εαυτό του με τις πονηρές πράξεις του, εκεί «ὅπου ὁ σκώληξ αὐτῶν οὐ τελευτᾷ καὶ τὸ πῦρ οὐ σβέννυται(:όπου το σκουλήκι που θα κατατρώει χωρίς να εξαφανίζει εκείνους που θα είναι εκεί, δεν θα έχει τέλος˙ και η φωτιά που θα τους κατακαίει χωρίς να τους αποτεφρώνει δεν θα σβήσει. Η τιμωρία τους δηλαδή θα είναι ατελεύτητη και αιώνια)»[Μάρκ. 9 , 44].
Να, ακούσατε τι κερδίζουν όσοι αμελούν και ραθυμούν και δεν μετανοούν. Ακούσατε πώς χλευάζονται όσοι χλεύαζαν τις εντολές του Κυρίου. Ο Πέτρος, ο κορυφαίος των αποστόλων, μας προειδοποιεί για την ημέρα εκείνη, λέγοντας: «Ἣξει δὲ ἡ ἡμέρα Κυρίου ὡς κλέπτης ἐν νυκτί, ἐν ᾖ οὐρανοὶ ῥοιζηδὸν παρελεύσονται, στοιχεῖα δὲ καυσούμενα λυθήσονται, καὶ γῆ καὶ τὰ ἐν αὐτῇ ἔργα κατακαήσεται(:Η ημέρα του Κυρίου θα έρθει όπως ο κλέφτης τη νύχτα, και τότε οι ουρανοί θα εξαφανιστούν με τρομερό πάταγο, τα στοιχεία της φύσεως θα διαλυθούν στη φωτιά, και η γη, όπως και όλα όσα έγιναν πάνω σ’ αυτήν, θα κατακαούν)» [Β’ Πέτρ. 3, 10]. Αλλά και πρωτύτερα, ο ίδιος ο Δεσπότης και Κύριός μας μάς αποκάλυψε τα εξής: «Προσέχετε δὲ ἑαυτοῖς μήποτε βαρηθῶσιν ὑμῶν αἱ καρδίαι ἐν κραιπάλῃ καὶ μέθῃ καὶ μερίμναις βιοτικαῖς, καὶ αἰφνίδιος ἐφ᾿ ὑμᾶς ἐπιστῇ ἡ ἡμέρα ἐκείνη(:Προσέξτε καλά τους εαυτούς σας. Μην παραδοθείτε στην κραιπάλη και στη μέθη και στις βιοτικές ανάγκες, και σας αιφνιδιάσει η ημέρα εκείνη· γιατί θα έρθει σαν την παγίδα σε όλους τους ανθρώπους που κατοικούν στη γη)» [Λουκ. 21, 34]. Και αλλού: «Εἰσέλθετε διὰ τῆς στενῆς πύλης· ὅτι πλατεῖα ἡ πύλη καὶ εὐρύχωρος ἡ ὁδὸς ἡ ἀπάγουσα εἰς τὴν ἀπώλειαν, καὶ πολλοί εἰσιν οἱ εἰσερχόμενοι δι᾿ αὐτῆς(:Μην αποθαρρυνθείτε από τις δυσκολίες που στην αρχή θα σας παρουσιάσει η εφαρμογή του χρυσού αυτού νόμου και κανόνα. Προσπαθήστε να μπείτε στο δρόμο της αρετής από τη στενή πύλη, απαρνούμενοι την αμαρτωλή ζωή σας. Χρειάζεται όμως γι’ αυτό επίπονη προσπάθεια. Διότι είναι πλατιά η θύρα και ευρύχωρος ο δρόμος που αποπλανά και παρασύρει στην αιώνια απώλεια της κολάσεως˙ και πολλοί είναι εκείνοι που εισέρχονται α’ αυτήν, καθώς με ευκολία μεγάλη και χωρίς τον παραμικρό αγώνα μπαίνει κανείς εδώ. Ο δρόμος της αμαρτίας είναι ευρύχωρος)» [Ματθ. 7 , 13].
Αδελφοί μου, ας βαδίσουμε τον δύσκολο αυτό δρόμο για να κληρονομήσουμε την αιώνια ζωή. Αυτός ο δρόμος απαιτεί μετάνοια, νηστεία, προσευχή, αγρυπνία, ταπεινοφροσύνη, περιφρόνηση της σάρκας, επιμέλεια της ψυχής, ελεημοσύνη, δάκρυα, πένθος. Να μισείται κανείς και να μη μισεί. Να συγχωρεί αυτούς που του κάνουν κακό. Να αδικείται και να ευεργετεί. Τέλος, να χύσει και το αίμα του για το Χριστό, όταν οι περιστάσεις το απαιτήσουν. Αντίθετα, είναι «πλατεῖα ἡ πύλη καὶ εὐρύχωρος ἡ ὁδὸς ἡ ἀπάγουσα εἰς τὴν ἀπώλειαν(:πλατειά η πύλη και ευρύχωρη η οδός που οδηγεί στην καταστροφή)»[Ματθ. 7, 13].
Η πορεία αυτού του δρόμου εδώ είναι ευχάριστη, αλλά εκεί είναι θλιβερή. Εδώ είναι γλυκιά, εκεί όμως πικρότερη κι από τη χολή. Εδώ είναι εύκολη, εκεί όμως δύσκολη και οδυνηρή. Γνωρίσματα αυτής της πορείας είναι η πορνεία, η μοιχεία, η ασέλγεια, η ειδωλολατρία, η φιλονικία, ο θυμός, η διχόνοια, οι φθόνοι, οι φόνοι, τα γλέντια, τα πολυτελή γεύματα, η λαιμαργία και τα όμοια με αυτά. Μα το χειρότερο απ’ όλα, η αμετανοησία και η τέλεια λησμοσύνη της ώρας του θανάτου.
Αυτή την ημέρα της δευτέρας παρουσίας του Χριστού συλλογίστηκαν οι άγιοι μάρτυρες και δεν λυπήθηκαν τα σώματά τους, αλλά υπέμειναν κάθε είδος βασάνων με χαρά και με την προσδοκία των ουράνιων στεφανιών. Για τον ίδιο λόγο αγωνίστηκαν στις ερημιές και στα βουνά, με νηστεία και αγνεία, όχι μόνο άνδρες, αλλά και γυναίκες, βαδίζοντας καρτερικά το στενό και θλιμμένο μονοπάτι, κι έτσι κέρδισαν τη βασιλεία των ουρανών. Αυτό το φοβερό δικαστήριο συλλογίστηκε και ο μακάριος Δαβίδ, γι’ αυτό έβρεχε κάθε νύχτα με δάκρυα το στρώμα του και παρακαλούσε το Θεό, λέγοντας: «Καὶ μὴ εἰσέλθῃς εἰς κρίσιν μετὰ τοῦ δούλου σου, ὅτι οὐ δικαιωθήσεται ἐνώπιόν σου πᾶς ζῶν(:Κύριε, μη θελήσεις όμως να προβείς σε λεπτομερή εξέταση της ζωής εμένα του δούλου σου, διότι κανείς από τους ζώντες ανθρώπους επί της γης δεν θα ευρεθεί τελείως αθώος και αναμάρτητος ενώπιόν σου)» [Ψαλμ. 142 , 2].
Εμπρός λοιπόν κι εμείς, πριν φτάσει η μέρα εκείνη, πριν τελειώσει το πανηγύρι της σύντομης τούτης ζωής, πριν έρθει ο Θεός και μας βρει απροετοίμαστους, ας ετοιμαστούμε για την υποδοχή Του με εξομολόγηση, με μετάνοια, με νηστεία, με δάκρυα, με αγαθοεργίες. Προσέξτε, μην τολμήσει κανείς να πει ότι δεν αμάρτησε. Όποιος το λέει αυτό, είναι τυφλός και απατά τον εαυτό του, μη γνωρίζοντας ότι ο σατανάς μπορεί να τον κυριεύει και με λόγια και με έργα και με την ακοή και με την όραση και με την αφή και με τους λογισμούς.
Ποιος μπορεί να καυχηθεί ότι έχει αγνή καρδιά και καθαρές όλες τις αισθήσεις του; Κανένας δεν είναι αναμάρτητος, κανένας δεν είναι καθαρός, παρά μόνο Εκείνος, που, αν και πλούσιος, «ἐπτώχευσε» για μας. Αυτός μόνο είναι αναμάρτητος. Αυτός βαστάζει την αμαρτία του κόσμου και δεν θέλει το θάνατο των αμαρτωλών, αλλά τη σωτηρία τους.
Σ’ Αυτόν ας καταφύγουμε κι εμείς, γιατί όσοι αμαρτωλοί πήγαν κοντά Του, σώθηκαν. Ας μην απελπιστούμε, αδελφοί μου, για τη σωτηρία μας. Αμαρτήσαμε; Ας μετανοήσουμε. Μύριες φορές αμαρτήσαμε; Μύριες φορές ας μετανοήσουμε. Για κάθε έργο αγαθό χαίρεται ο Θεός, εξαιρετικά όμως χαίρεται για μία ψυχή που μετανοεί.
Ελάτε λοιπόν, ας πέσουμε στα πόδια Του κι ας εξομολογηθούμε τις αμαρτίες μας. Δόξα στη φιλανθρωπία Του. Δόξα στη μακροθυμία Του. Δόξα στην αγαθότητα και τη συγκατάβασή Του. Δόξα στην ευσπλαχνία Του. Δόξα στη βασιλεία Του. Δόξα και τιμή και προσκύνηση στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,
επιμέλεια κειμένου: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ:
- Σειρά «Η Φωνή των Πατέρων», τεύχος 12, έκδοση Ιεράς Μονής Παρακλήτου, ΩρωπόςΑττικής[https://imparaklitou.gr/index.php/el/keimena/i-foni-ton-pateron-i-deftera-parousia].
- Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη με σύντομη ερμηνεία (απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2014.
- Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους εβδομήκοντα, Κείμενον και σύντομος απόδοσις του νοήματος υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2005.
- http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm
- http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm
Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, Πνευματικά Γυμνάσματα
Μελέτη ΙΑ΄: Περί της μελλούσης Κρίσεως
Η μέλλουσα κρίση πρόκειται να είναι μεγάλη:
α) για τα πρόσωπα, που πρόκειται να συγκεντρωθούν εκεί
β) για τα πράγματα, που πρόκειται εκεί να εξεταστούν
γ) για εκείνα, που θα αποφασιστούν.
Α΄
Σκέψου, αγαπητέ, ότι μετά την συντέλεια του παρόντος κόσμου, πρόκειται να γίνει η τελευταία ημέρα της καθολικής και γενικής Κρίσεως, η οποία καλείται πολλές φορές από τις θείες Γραφές μεγάλη[Έτσι την ονομάζει ο προφήτης Ιωήλ: «Διότι μεγάλη ἡ ἡμέρα Κυρίου, ἐπιφανὴς σφόδρα, καὶ τίς ἔσται ἱκανὸς αὐτῇ;(:Διότι μεγάλη είναι η ημέρα του Κυρίου, ένδοξη και φοβερή πολύ, και ποιος θα είναι ικανός να αντισταθεί σε αυτήν;)»(Ιωήλ 2,11) και πάλι: «Ὁ ἥλιος μεταστραφήσεται εἰς σκότος καὶ ἡ σελήνη εἰς αἷμαπρὶν ἐλθεῖν τὴν ἡμέραν Κυρίου τὴν μεγάλην καὶ ἐπιφανῆ(:Ο ήλιος θα μεταστραφεί σε σκοτάδι και η σελήνη θα πάρει το χρώμα του αίματος, προτού να έλθει η ημέρα του Κυρίου η μεγάλη και περίβλεπτος, κατά την οποία ο Κύριος θα έλθει ενδόξως για να κρίνει τον κόσμο)»[Ιωήλ 3,4], έτσι ο Σοφονίας: «Ὅτι ἐγγὺς ἡμέρα Κυρίου ἡ μεγάλη, ἐγγὺς καὶ ταχεῖα σφόδρα(:Φοβηθείτε τον Κύριο, διότι η ημέρα της τιμωρίας η μεγάλη έχει πλησιάσει. Πλησιάζει και έρχεται με μεγάλη ταχύτητα)»[Σοφον.1,14], έτσι ο Μαλαχίας: «Πρὶν ἢ ἐλθεῖν τὴν ἡμέραν Κυρίου τὴν μεγάλην καὶ ἐπιφανῆ(:προτού να έλθει η ημέρα του Κυρίου η μεγάλη και ένδοξη και φοβερή)» [ Μαλαχ. 4,4]], Και θα είναι εξαιρετικά μεγάλη για τρεις λόγους: α) για τα πρόσωπα, που πρόκειται να συγκεντρωθούν εκεί β) για τα πράγματα, που πρόκειται εκεί να εξεταστούν και γ) για εκείνα, που θα αποφασιστούν.
Θα είναι, λοιπόν, μεγάλη η μέρα εκείνη, για τα πρόσωπα, που πρόκειται να συγκεντρωθούν, επειδή θα συγκεντρωθούν όλοι οι Άγγελοι, όλοι οι δαίμονες και όλοι από τον Αδάμ μέχρι το τέλος άνθρωποι, μπροστά σε Εκείνον τον φοβερό Κριτή. Τώρα σχημάτισε με τον νου σου ένα πολύ μεγάλο και ευρύχωρο θέατρο, το οποίο θα είναι η κοιλάδα του Ιωσαφάτ: «Ἐξεγειρέσθωσαν καὶ ἀναβαινέτωσαν πάντα τὰ ἔθνη εἰς τὴν κοιλάδα Ἰωσαφάτ, διότι ἐκεῖ καθιῶ τοῦ διακρῖναι πάντα τὰ ἔθνη κυκλόθεν(: Ας εγερθούν και ας ανεβούν προς την Ιερουσαλήμ όλα τα έθνη στην κοιλάδα του Ιωσαφάτ, διότι εκεί θα καθίσω για να κρίνω και να ξεχωρίσω όλα τα έθνη που θα επισυναχθούν από όλα τα μέρη)» [Ιωήλ 4,12], και πάνω από το θέατρο αυτό, στον αέρα, σχημάτισε με την φαντασία σου έναν θρόνο νεφέλης, στον οποίο πρόκειται να καθίσει ως Κριτής ο Ιησούς Χριστός με τόση μεγαλειότητα εξαιτίας της θεϊκής φύσεως και με τόση δόξα εξαιτίας της θεωμένης Του ανθρωπότητας και με τέτοιο τρόπο, που ούτε ο ήλιος, ούτε η σελήνη, ούτε τα άστρα θα έχουν φως μπροστά Του [βλ. Ιωήλ 4,15: «Ὁ ἥλιος καὶ ἡ σελήνη συσκοτάσουσι, καὶ οἱ ἀστέρες δύσουσι φέγγος αὐτῶν(: Ο ήλιος και η σελήνη θα σκοτιστούν συγχρόνως και τα αστέρια θα χάσουν την λάμψη τους)»] και οι δαίμονες και όλοι οι άπιστοι και οι κατάδικοι αμαρτωλοί, τρομαγμένοι από την μεγαλειότητά Του, φοβισμένοι από την δόξα Του θα αναγκαστούν, θέλοντας και μη, να λυγίσουν τα γόνατα και να Τον προσκυνήσουν : «ἵνα ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ πᾶν γόνυ κάμψῃ ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ καταχθονίων καὶ πᾶσα γλῶσσα ἐξομολογήσηται ὅτι Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς εἰς δόξαν Θεοῦ πατρός(:ώστε στο όνομα του Ιησού να γονατίσουν ταπεινά και να Τον προσκυνήσουν λατρευτικά και οι άγγελοι στον ουρανό και οι άνθρωποι στη γη και οι ψυχές των νεκρών στα καταχθόνια˙ αλλά κι αυτά τα δαιμονικά όντα που είναι στα καταχθόνια με τρόμο να υποκλιθούν μπροστά στο μεγαλείο Του. Και έτσι κάθε γλώσσα να ομολογήσει φανερά, δυνατά και ξεκάθαρα ότι ο Ιησούς Χριστός είναι Κύριος. Και με την ομολογία αυτή και την αναγνώριση του Ιησού Χριστού ως Κυρίου θα δοξάζεται ο Θεός Πατήρ)»[Φιλιπ. 2,10-11].
Κοντά Του θα στέκεται πρώτα η Παρθένος και Μητέρα Του, σε έναν θρόνο κατάλληλο στην αξία της βασίλισσας, σύμφωνα με το «παρέστη ἡ βασίλισσα ἐκ δεξιῶν σου(:στέκεται παρούσα η βασίλισσα μεγαλοπρεπής στα δεξιά Σου)»[Ψαλμ.44,9], και δεξιά και αριστερά θα στέκονται όλα τα αγγελικά τάγματα και όλοι μαζί οι από όλους τους αιώνες άγιοι και δίκαιοι, οι οποίοι θα έχουν τα σώματά τους τόσο ένδοξα και τόσο λαμπρά, που καθένας από αυτούς θα μπορεί να φωτίζει όλη τη γη σαν ήλιος: «Τότε οἱ δίκαιοι ἐκλάμψουσιν ὡς ὁ ἥλιος ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ πατρὸς αὐτῶν(:Τότε οι δίκαιοι θα δοξαστούν και θα λάμψουν σαν τον ήλιο στη Βασιλεία του ουράνιου Πατέρα τους)» [Ματθ.13,43]. Και οι άγγελοι θα φαίνονται φωτεινότεροι από τον ήλιο, για να αυξάνουν την τιμή στους αγίους και τον φόβο στους αμαρτωλούς.
Και στο τέλος θα στέκονται όλοι οι δαίμονες και οι ασεβείς[Διότι και οι ασεβείς και οι άπιστοι θα παρασταθούν στην καθολική Κρίση, σύμφωνα με τα πιο πάνω λόγια του προφήτη Ιωήλ, και μάλιστα κατά τον λόγο του Κυρίου: «Ὅτι ἔρχεται ὥρα ἐν ᾗ πάντες οἱ ἐν τοῖς μνημείοις ἀκούσονται τῆς φωνῆς αὐτοῦ, καὶ ἐκπορεύσονται οἱ τὰ ἀγαθὰ ποιήσαντες εἰς ἀνάστασιν ζωῆς, οἱ δὲ τὰ φαῦλα πράξαντες εἰς ἀνάστασιν κρίσεως(:Μην απορείτε γι’ αυτό που σας είπα. Θα συμβούν πολύ πιο θαυμαστά απ’ αυτό. Διότι έρχεται ώρα που όλοι οι νεκροί, όσοι θα βρίσκονται έως τότε στα μνήματα, θα ακούσουν τη φωνή του Υιού του Θεού, που θα τους διατάζει ν’ αναστηθούν. Θα βγουν όλοι από τα μνήματα, και όσοι στην επίγεια ζωή τους έπραξαν τα αγαθά, θα αναστηθούν για να απολαύσουν ζωή αιώνια και ευτυχισμένη˙ εκείνοι όμως που έκαναν τα κακά, θα αναστηθούν για να δικαστούν και να κατακριθούν)» [Ιω.5,28-29]. Εκείνο μάλιστα που λέει ο Δαβίδ: «Διὰ τοῦτο οὐκ ἀναστήσονται ἀσεβεῖς ἐν κρίσει(:Για τον λόγο αυτόν δεν θα έχουν το σθένος οι ασεβείς να σταθούν όρθιοι και με το μέτωπο ψηλά, αλλά θα πέσουν κάτω ντροπιασμένοι και συντριμμένοι όταν ο Θεός θα κάνει την Κρίση Του)»(Ψαλμ.1,5) εννοείται ότι αυτοί δεν ανασταίνονται σε ανάσταση ζωής όπως οι πιστεύοντες δίκαιοι και όχι ότι αυτοί δεν ανασταίνονται· μερικοί ερμηνευτές προσφυέστερα ερμηνεύοντας αυτό λένε, ότι δεν θα αναστηθούν, ούτε θα σταθούν οι ασεβείς και οι αμαρτωλοί στην κρίση και στην βουλή, δηλαδή στο κριτήριο και στο βουλευτήριο των δικαίων, κάτι που επίσης και αυτό θέλει να πει ότι δεν θα συγκαθίσουν με τους δικαίους στον ίδιο τόπο, ούτε με αυτούς θα συναριθμηθούν, επειδή η εβραϊκή λέξη στο ρητό αυτό σημαίνει όχι μόνο το ἀνίστασθαι, αλλά και το απλά ἵστασθαι] και οι καταδικασμένοι αμαρτωλοί εκστατικοί, τρέμοντες, χωρισμένοι από τους αγαθούς και θα έχουν και αυτοί τα δικά τους σώματα, αλλά ω, πόσο διαφορετικά θα είναι από τα σώματα των δικαίων! Διότι αυτά θα είναι δυσώδη, βρωμερά, μαύρα, ασχημότατα, ελεεινά και τερατώδη, έτσι ώστε το καθένα από αυτά να γίνεται δεύτερος άδης για την άθλια ψυχή του[Σχετικά με τα αναστημένα σώματα των δικαίων και των αμαρτωλών, βλέπε στον γ΄ Συλλογισμό της Μελέτης του αγίου Νικοδήμου στην Ανάσταση του Χριστού].
Τώρα εσύ, αδελφέ, που μελετάς αυτά, σε ποιον από τους τόπους αυτούς πρόκειται να βρεθείς; Θέλεις να σου πω; Εάν φυλάξεις με πίστη εκείνα που υποσχέθηκες στο άγιο Βάπτισμα και αρνηθείς τον κόσμο, τον διάβολο και την σάρκα, είναι βέβαιο ότι θα βρεθείς σε έναν τόπο μαζί με όλους τους δικαίους, εάν μάλιστα γίνεις ένας από εκείνους, που αρνήθηκαν όλα τα πράγματα του κόσμου, και αφού γίνεις μοναχός, αγωνιστείς να φυλάξεις τις υποσχέσεις, που έδωσες στον δεσπότη Χριστό και φθάσεις στην τελειότητα της αρετής, θα βρεθείς σε υψηλότερο τόπο μαζί με όλους τους αγίους. Εάν όμως αντίθετα, αρνηθείς στον Θεό την υποταγή που Του χρωστάς, και παραβαίνοντας τις εντολές Του ζήσεις και πεθάνεις ως αμαρτωλός, βέβαια τότε θα σταθείς έντρομος στον τόπο των καταδίκων. Ω, αλίμονο σε σένα! Διότι εσύ που υπερασπίζεσαι τώρα σε όλα τα πράγματα την τιμή σου και θέλεις να φαίνεσαι ο πιο εξαίρετος και τιμημένος από όλους, τότε τι είδους ατιμία και ντροπή θα δοκιμάσεις, όταν βρεθείς μαζί με τους κλέφτες, μαζί με τους φονιάδες, με τους πόρνους, με τους μάγους, μαζί με όλους τους παρανόμους; Τι είδους ντροπή θα λάβεις τότε, που θα δεις έναν από τους πτωχούς τους οποίους εσύ συνήθιζες να διώχνεις από μπροστά σου με υπερηφάνεια; Τι είδους, λέω, ντροπή θα νιώσεις, όταν δεις αυτούς ντυμένους θεία δόξα, γεμάτους από θεϊκό φως, χαρμόσυνους, θριαμβευτές, να κάθονται στους πρώτους τόπους και ίσως να ζητούν από σένα λογαριασμό για την κακή ζωή που έκανες;
Εκείνο, μάλιστα, που θα σου αυξήσει την ντροπή είναι, όταν δεις, πως εκείνοι μεν για την λίγη στενοχώρια, που υπέμειναν εδώ, έλαβαν ως μισθό τους μία Βασιλεία αιώνια, εσύ δε, ενώ μπορούσες να συναριθμηθείς με αυτούς, αν περνούσες την ζωή σου σύμφωνα με τις διδασκαλίες και τις εντολές του Ευαγγελίου, για μια προσωρινή ανάπαυση και ηδονή, αποστράφηκες θεληματικά τέτοια μεγάλη δόξα και απόλαυση του παράδεισου. Τότε θα παρακαλάς τα βουνά να πέσουν επάνω και να σε σκεπάσουν, όπως λέει η Ιερή Αποκάλυψη: «Καὶ λέγουσι τοῖς ὄρεσι καὶ ταῖς πέτραις· πέσατε ἐφ᾿ ἡμᾶς καὶ κρύψατε ἡμᾶς ἀπὸ προσώπου τοῦ καθημένου ἐπὶ τοῦ θρόνου καὶ ἀπὸ τῆς ὀργῆς τοῦ ἀρνίου, ὅτι ἦλθεν ἡ ἡμέρα ἡ μεγάλη τῆς ὀργῆς αὐτοῦ, καὶ τίς δύναται σταθῆναι;(:Και λένε στα βουνά και στα βράχια: Πέστε πάνω μας και κρύψτε μας από το φοβερό πρόσωπο Εκείνου που κάθεται πάνω στον θρόνο και από την οργή του Αρνίου. Διότι ήλθε η ημέρα η μεγάλη που θα ξεσπάσει η οργή Του. Και ποιος μπορεί να σταθεί και να την αντικρίσει;)» [Αποκ. 6,16].
Τότε η κατοικία του άδη, που είναι τόσο φρικτή και φοβερή, θα γίνει επιθυμητή σε σένα, προκειμένου να κρυφθείς και να ξεφύγεις από την οργή του Κυρίου, λέγοντας και εσύ μαζί με τον Ιώβ: «Εἰ γὰρ ὄφελον ἐν ᾅδῃ με ἐφύλαξας, ἔκρυψας δέ με ἕως ἂν παύσηταί σου ἡ ὀργὴ καὶ τάξῃ μοι χρόνον, ἐν ᾧ μνείαν μου ποιήσῃ(: Μακάρι να με φύλαττες φυλακισμένο στον άδη, Κύριε, να με έκρυπτες εκεί έως ότου παύσει η οργή Σου και να μου όριζες χρόνο κατά τον οποίο και πάλι θα με θυμόσουν και θα με επανέφερες στη γη)»[Ιώβ 14,13] . Τότε θα αλλάξεις τις προηγούμενες γνώμες που είχες. Τότε θα πεις χιλιάδες φορές τον εαυτό σου ανόητο, αναίσθητο και τρελό, διότι στάθηκες αντίθετος στην πίστη σου με τα έργα σου και, για να πω με συντομία, τότε θα επιθυμείς να μην είχες γεννηθεί καθόλου στον κόσμο και θα ζητάς να πεθάνεις και να καταλήξεις στην ανυπαρξία και να μην μπορείς να το πετύχεις. «Καὶ ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις ζητήσουσιν οἱ ἄνθρωποι τὸν θάνατον καὶ οὐ μὴ εὑρήσουσιν αὐτόν, καὶ ἐπιθυμήσουσιν ἀποθανεῖν, καὶ φεύξεται ἀπ᾿ αὐτῶν ὁ θάνατος(:Εκείνες τις μέρες οι άνθρωποι που θα βρίσκονται μακριά από τον Θεό, λόγω της ψυχικής τους αγωνίας και της απογνώσεως θα αποζητούν τον θάνατο και δεν θα τον βρίσκουν˙ θα παρακαλούν να πεθάνουν κι ο θάνατος θα απομακρύνεται απ’ αυτούς)»[Αποκ.9,6].
Αυτά είναι που πρέπει να βάζεις, αδελφέ μου συναμαρτωλέ, συχνά μπροστά στα μάτια σου και να σκέφτεσαι, νιώθοντας τώρα ντροπή, που πέρασες τον χρόνο σου με τόση αναισθησία και τύφλωση και παρακαλώντας τον δεσπότη Χριστό να τυπώσει στα βάθη της καρδιάς σου αυτές τις βεβαιότατες αλήθειες, για να μπορέσεις, με την ενθύμηση αυτών, να γλυτώσεις από εκείνη την ντροπή και να σταθείς με παρρησία μπροστά στον Χριστό. «Ἀγρυπνεῖτε οὖν ἐν παντὶ καιρῷ δεόμενοι ἵνα καταξιωθῆτε ἐκφυγεῖν πάντα τὰ μέλλοντα γίνεσθαι καὶ σταθῆναι ἔμπροσθεν τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου(:Να είστε λοιπόν άγρυπνοι και προσεκτικοί˙ να προσεύχεστε κάθε ώρα και στιγμή και να παρακαλείτε τον Θεό να σας δώσει χάρη και δύναμη, ώστε να γίνετε άξιοι να ξεφύγετε όλα όσα πρόκειται να γίνουν, χωρίς να υποστείτε ψυχική βλάβη˙ και να σταθείτε άφοβοι και με θάρρος μπροστά στον Υιό του ανθρώπου)»[Λουκά 21,36].
Β΄
Σκέψου, αγαπητέ, πόσο μεγάλη θα είναι εκείνη η μέρα της Κρίσεως, εξαιτίας εκείνων που θα εξεταστούν τότε· τότε όσα καλά και όσα κακά έγιναν σε όλους τους αιώνες και από όλους τους ανθρώπους, όλα θα εξεταστούν με παρρησία. Τότε όσα λόγια είπαν όλοι μαζί οι άνθρωποι από αρχής του κόσμου και όσοι λογισμοί πέρασαν από τον νου τους και όσα έργα έκαναν, όλα χωρίς καμία εξαίρεση θα φανερωθούν. Σκέψου τώρα, αδελφέ, πως αν δεν είναι δυνατόν να μετρηθούν όσοι λογισμοί έρχονται στον νου ενός μόνο ανθρώπου σε μία μόνο ημέρα και όσα λόγια λέει και όσα έργα κάνει, πόσο περισσότερο δεν είναι δυνατό να αριθμηθούν όλοι οι λογισμοί, που θα σκεφτεί αυτός ο ένας άνθρωπος σε όλη του την ζωή, και όλα τα λόγια που θα πει και όλα τα έργα που θα κάνει; Και αν, λοιπόν, του ενός ανθρώπου όλοι οι λογισμοί, που θα σκεφτεί αυτός ο ένας άνθρωπος σε όλη του την ζωή, και όλα τα λόγια που θα πει και όλα τα έργα που θα κάνει; Και αν, λοιπόν, του ενός ανθρώπου οι λογισμοί, τα λόγια και τα έργα είναι αναρίθμητα και άπειρα στο πλήθος, πόσο περισσότερο είναι όλων μαζί των ανθρώπων, παρόλα αυτά όλο αυτό το άπειρο πλήθος των λογισμών και των λόγων και των έργων, όχι μόνο ενός ανθρώπου, αλλά όλων μαζί των ανθρώπων και όχι μόνο αυτών, αλλά και των αγγέλων και όχι μόνο των αγγέλων, αλλά και των δαιμόνων, θα παρουσιαστεί σε μία στιγμή κατά την ημέρα εκείνη και τα μεν καλά πρόκειται να κριθούν με κρίση δοκιμασίας και μισθού, τα δε κακά πρόκειται να αποδοκιμαστούν και να τιμωρηθούν.
Γι’αυτό, λοιπόν, είπε ο Κύριος: «Λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι πᾶν ῥῆμα ἀργὸν ὃ ἐὰν λαλήσωσιν οἱ ἄνθρωποι, ἀποδώσουσι περὶ αὐτοῦ λόγον ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως (:Για να καταλάβετε λοιπόν πόσο αυστηρά θα κριθείτε για τα βλάσφημα και συκοφαντικά σας λόγια, σας λέω ότι για κάθε λόγο περιττό και ανώφελο που τυχόν θα πουν οι άνθρωποι, θα δώσουν λόγο γι’ αυτόν την ημέρα της κρίσεως)» [Ματθ.12,36]. Και ο Παύλος λέει: «Τοὺς γὰρ πάντας ἡμᾶς φανερωθῆναι δεῖ ἔμπροσθεν τοῦ βήματος τοῦ Χριστοῦ, ἵνα κομίσηται ἕκαστος τὰ διὰ τοῦ σώματος πρὸς ἃ ἔπραξεν, εἴτε ἀγαθὸν εἴτε κακόν (:Διότι όλοι εμείς πρέπει να παρουσιαστούμε φανεροί και ξεσκεπασμένοι μπροστά στο δικαστικό βήμα του Χριστού, για να πάρει ο καθένας μας την αμοιβή του ανάλογα με όσα έκανε με το σώμα, είτε αγαθές είναι συνολικά οι πράξεις του, είτε κακές)»[Β΄Κορ. 5,10]. Και πάλι: «Ὥστε μὴ πρὸ καιροῦ τι κρίνετε, ἕως ἂν ἔλθῃ ὁ Κύριος, ὃς καὶ φωτίσει τὰ κρυπτὰ τοῦ σκότους καὶ φανερώσει τὰς βουλὰς τῶν καρδιῶν, καὶ τότε ὁ ἔπαινος γενήσεται ἑκάστῳ ἀπὸ τοῦ Θεοῦ(:Μην κάνετε καμία κρίση πέρα από τον ορισμένο καιρό, μέχρι να έρθει ο Κύριος. Αυτός θα ρίξει άπλετο φως σε αυτά που είναι κρυμμένα τώρα στο σκοτάδι και θα φανερώσει τις εσωτερικές σκέψεις και αποφάσεις των καρδιών. Και τότε τον έπαινο στον καθένα θα τον αποδώσει όχι κάποιος άνθρωπος, αλλά ο Θεός)»[Α΄Κορ.4,5].
Και το σπουδαιότερο, που τόσο τα καλά όσο και τα κακά θα φανούν τότε, όχι όπως φαίνονται τώρα στη δική μας αντίληψη, αλλά όπως φαίνονται στα μάτια του Κυρίου· η ευσέβεια και η αρετή θα φανεί τότε άπειρα καλύτερη και τιμιότερη από εκείνο, που φαίνεται τώρα στους σκοτισμένους μας οφθαλμούς και η ασέβεια και η κακία θα θεατριστεί άπειρα χειρότερα και ατιμότερα από ό,τι φαίνεται σε μας.
Τότε τι θα πάθεις, εσύ, αγαπητέ, αν τυχόν και δεν φύλαξες το επάγγελμα του Χριστιανού, αλλά πέρασες την ζωή σου με αμαρτίες; Τι θα πεις, όταν δεις μπροστά σου ένα πλήθος ανομιών που έκανες, και μέσα στο πλήθος αυτό να δεις τόσες αμαρτίες, που δεν τις υπολόγιζες καθόλου; Τι θα γίνεις, όταν δεις μπροστά σου σαν έναν καθρέφτη όλες τις θεωρίες σου, όλες τις συνομιλίες σου, όλες τις επιθυμίες σου και όλους τους διαλογισμούς σου; Όταν δεις όλον τον χρόνο που έχασες σε ανωφελείς συναναστροφές, σε παιχνίδια, σε αναγνώσεις μάταιων ή βλαβερών βιβλίων; Διότι λέει ο Μέγας Βασίλειος: «Ὀψόμεθα ἃμα πάντα οἱονεὶ παρεστῶτα ἡμῖν τὰ ἔργα καὶ φαινόμενα ἀντιπρόσωπα τῇ διανοίᾳ ἡμῶν μετὰ τῶν ἰδίων τύπων, ἕκαστον ὡς λέλεκται καὶ ὡς πέπρακται (:Θα δούμε να εμφανίζονται μπροστά μας όλα τα έργα μας και να είναι απέναντι στη σκέψη μας κάθε ένα, όπως έγινε και λέχθηκε)». Τι θα πεις, όταν δεις όλα εκείνα, που ξόδεψες σε ηδονές και σε ματαιότητες και δεν τα μοίρασες ως ελεημοσύνη σε χήρες και σε ορφανά, σε πτωχούς και δυστυχισμένους; Σε νοσοκομεία και πτωχοτροφεία, σε εκτυπώσεις ψυχωφελών και πνευματικών βιβλίων και σε άλλα ψυχωφελή και θεάρεστα έργα; Τι θα πεις, όταν δεις όλα τα περιττά ρούχα που είχες, όλα τα σπίτια, όλα τα υπάρχοντα και όλα τα πράγματα που χρησιμοποίησες κακώς με την πλατεία οδό του κόσμου και όχι με την στενή του Ευαγγελίου; Πώς θα απολογηθείς στον Θεό για όλα αυτά την στιγμή που δεν μπορείς να δώσεις λογαριασμό σε Αυτόν για μία και μόνη αμαρτία; Όπως λέει ο Ιώβ: « Ἐὰν γὰρ βούληται κριθῆναι αὐτῷ, οὐ μὴ ὑπακούσῃ αὐτῷ, ἵνα μὴ ἀντείπῃ πρὸς ἕνα λόγον αὐτοῦ ἐκ χιλίων(:Κανείς δεν είναι δίκαιος ενώπιον του Κυρίου· διότι εάν θελήσει κανείς να κριθεί με τον Κύριο και να θέσει υπό αμφισβήτηση το δίκαιο της κρίσεώς Του, δεν θα μπορέσει να αποκριθεί σε Αυτόν, αλλά θα μείνει άναυδος, για να μην αντιλέξει ούτε σε έναν λόγο από τους χίλιους λόγους κατηγορίας που θα του πει ο Κύριος)»[Ιώβ 9,3]. Εκτός από όλα αυτά, δεν θα απολογηθείς για τις αμαρτίες σου μόνο, αλλά ακόμη και για τις ευεργεσίες, που έλαβες από τον Θεό, οι οποίες θα είναι όλες μπροστά σου και καθώς θα συγκρίνονται με τις αμαρτίες σου, θα τις αποδείξουν πολύ φοβερότερες.
Και τέλος πάντων, θα απολογηθείς και για το παράδειγμα που σου έδωσε ο Χριστός με την ζωή Του και για τις πληγές Του και για το Πάθος Του και για τον Σταυρό Του και για το Αίμα που έχυσε και για τον θάνατο, που δοκίμασε γι’αυτό και η μεγάλη αυτή Κρίση θα γίνει στην κοιλάδα του Ιωσαφάτ, δηλαδή κοντά στη Γεσθημανή, εκεί που ο Χριστός ίδρωσε Αίμα για την σωτηρία σου, προσευχόμενος μέσα στον κήπο κοντά στον χείμαρρο των Κέδρων, πέρα από τον οποίο πήγε ο Κύριος κατά την νύκτα του Πάθους Του και από εκεί μεταφέρθηκε δεμένος στο δικαστήριο, όπως εξιστορεί ο Ευαγγελιστής Ιωάννης: «Ταῦτα εἰπὼν ὁ Ἰησοῦς ἐξῆλθε σὺν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ πέραν τοῦ χειμάῤῥου τῶν Κέδρων, ὅπου ἦν κῆπος, εἰς ὃν εἰσῆλθεν αὐτὸς καὶ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ (:Όταν τελείωσε την προσευχή Του ο Ιησούς βγήκε με τους μαθητές Του έξω από την πόλη των Ιεροσολύμων, σε κάποιο μέρος πέρα από τον ξεροπόταμο των Κέδρων. Εκεί υπήρχε ένας κήπος, όπου μπήκε ο Ίδιος και οι μαθητές Του)»[Ιω.18,1]. Και κάνει την κρίση στον τόπο αυτόν ο Κύριος για να ελέγξει περισσότερο τους αμαρτωλούς, αφενός μεν αποδείχνοντας σε αυτούς ότι Αυτός για την αγάπη τους έπαθε τόσα και τόσα πάθη κοντά στον τόπο αυτόν, αυτοί όμως δεν ωφελήθηκαν από αυτά, αλλά τα περιφρόνησαν με τις αμαρτίες τους, αφετέρου δε, για να δικαιολογηθεί στην απόφαση που θα πάρει κατά των αμαρτωλών, έχοντας κατά κάποιον τρόπο μάρτυρα αυτόν τον ίδιο τον τόπο, που γι’ αυτούς έπαθε. Γι’ αυτόν τον λόγο θα έχει εκεί κοντά Του και τον Σταυρό να στέκεται ψηλά με δόξα, σαν ένα βασιλικό έμβλημα, για να δείχνει και από μακριά, πόσα έκανε ο λυτρωτής μας Ιησούς Χριστός, για να μας σώσει και αντιθέτως πόσα κάναμε εμείς ως μεγάλη καταφρόνηση, για να μη σωθούμε.
Τώρα τι γνώμη έχεις, αδελφέ, γι’ αυτήν την μεγάλη ημέρα της Κρίσεως; Εξίσωσες τους λογαριασμούς, που έχεις να δώσεις σε εκείνη την λεπτή και ακριβή εξέταση; Διόρθωσες όλες τις αμαρτίες σου με μία γενική εξομολόγηση και αποχή από το κακό και με μία αληθινή και τέλεια μετάνοια; Ή έχεις ακόμα αδιόρθωτες αμαρτίες και αμετανόητες, τις οποίες δεν εξομολογήθηκες και ούτε έκανες τον κανόνα τους; Σκέψου καλά, ότι, εάν τις διόρθωσες, τότε αυτές δεν θα φανερωθούν σε εκείνη την μεγάλη Κρίση, ούτε θα σε φοβίσουν τότε, διότι ο Κύριος δεν θα τις θυμηθεί: «Τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν οὐ μὴ μνησθῶ ἔτι(:Δεν θα ξαναθυμηθώ πια τις αμαρτίες τους)»[Ιερεμ.38,34]. Εάν όμως έχεις αμαρτίες αδιόρθωτες, εάν φάνηκες αχάριστος στις άπειρες ευεργεσίες, που σου έκανε ο Θεός, χρησιμοποιώντας αυτές εναντίον του ευεργέτη σου, εάν έδειξες ανώφελο από μέρος δικό σου το παράδειγμα της ζωής του Ιησού Χριστού και τα πάθη Του και το Αίμα Του και τον Σταυρό Του και τα μυστήρια, που σου άφησε, και δεν ωφελήθηκες καθόλου από αυτά, για να διορθώσεις την κακή σου ζωή, τότε αλίμονο σε σένα. Ω, ποιος φόβος και τρόμος θα σε περικυκλώσει! Διότι όλες αυτές τις αμαρτίες, όλες αυτές τις αχαριστίες και τις αποστασίες σου θα τις παρουσιάσει μπροστά σου ο δίκαιος εκείνος Κριτής, ενώπιον όλων των ανθρώπων και των αγγέλων: «Ἐλέγξω σε καὶ παραστήσω κατὰ πρόσωπόν σου τὰς ἁμαρτίας σου(:Θα σε ελέγξω και θα παρουσιάσω μπροστά σου τις αμαρτίες σου)»[Ψαλμ.49,21].
Και λοιπόν, έως πότε, αδελφέ, θα αγκαλιάζεις την πόρνη και τις αμαρτίες και θα έχεις τα φίδια αυτά στην αγκαλιά σου να σε δαγκώνουν και να σε θανατώνουν; Έως πότε δεν θα τα θανατώσεις εσύ με μία αληθινή εξομολόγηση και αποχή και μετάνοια; Γιατί αναβάλλεις τον χρόνο της διορθώσεως των αμαρτιών σου; Αυτήν την ημέρα, αυτήν την ώρα, αυτή τη στιγμή σήκω και πήγαινε στον πνευματικό σου, για να εξομολογηθείς με πόνο και συντριβή της καρδιάς σου, για να τις διορθώσεις. «Ἓως τίνος, ὀκνηρέ, κατάκεισαι; πότε δὲ ἐξ ὕπνου ἐγερθήσῃ;(:Μέχρι πότε θα κοιμάσαι, οκνηρέ; Πότε θα σηκωθείς από τον ύπνο;)»[Παροιμ.6,9]. Τι περιμένεις; Τι καρτερείς; Ορίστε, η ημέρα εκείνη έφτασε.
«Ἐγγὺς ἡ ἡμέρα Κυρίου ἡ μεγάλη(:Κοντά είναι η ημέρα του Κυρίου η μεγάλη)»[Σοφία Σειράχ 1,14]. Τι είδους καταραμένος λογισμός είναι αυτός, που δεν αφήνει να φοβάσαι εκείνη την ημέρα, την οποία τόσο την φοβήθηκαν οι μεγαλύτεροι άγιοι; «Ὦ πονηρὸν ἐνθύμημα(:Ω πονηρή και κακή σκέψη)!», λέει ο Σειράχ[Σοφ.Σειρ.37,3]· εσύ υπολογίζεις τόσο πολύ την γνώμη των ανθρώπων και δεν φοβάσαι και δεν υπολογίζεις εκείνο το φοβερό δικαστήριο, που κάνει και αυτούς τους ίδιους τους δαίμονες να φρίττουν, όταν τους το θυμίσει κάποιος; Αποφάσισε τουλάχιστον από τώρα και στο εξής να σκέφτεσαι την μελλοντική Κρίση με πολλή επιμέλεια[Γι’ αυτό λοιπόν και ο Μέγας Βασίλειος μακαρίζει εκείνους που μελετούν πάντοτε την φοβερή εκείνη Ημέρα, διότι από την μελέτη αυτή θα εμποδιστεί από κάθε αμαρτία, λέγοντας: «Μακαρία ψυχὴ καὶ νυκτὸς καὶ ἡμέρας μηδεμίαν ἄλλην μέριμναν στρέφουσα, ἢ τὸν θάνατον διαπαντὸς καὶ πὼς ἐπὶ τῆς μεγάλης ἡμέρας, καθ’ ἢν πᾶσα ἡ κτίσις παραστήσεται τῷ Κριτῇ τῶν ἀπάντων, τὰς εὐθύνας τῶν πεπραγμένων ἀπολαβοῦσα καὶ αὕτη δυνηθῇ κούφως ἀποθέσθαι τὸν λόγον τῶν βεβιωμένων· ὁ γὰρ ἐκείνην τὴν ἡμέραν καὶ τὴν ὥραν πρὸ ὀφθαλμῶν τιθέμενος καὶ ᾀεὶ μελετῶν τὴν ἐπὶ τοῦ ἀπαραλογίστου Κριτοῦ ἀπολογίαν, ὁ τοιοῦτος, ἢ οὐδέν, ἢ παντελῶς ἐλάχιστα ἀμαρτήσεται· δι’ ὅτι τὸ ἁμαρτάνειν ἡμῖν, κατ’ ἀπουσίαν τῶν φοβερῶν ἐκείνων ἐννοιῶν γίνεται(: Μακαρία είναι η ψυχή, η οποία νύκτα και ημέρα δεν έχει άλλη μέριμνα παρά πώς κατά την μεγάλη ημέρα, κατά την οποία όλη η κτίση θα σταθεί μπροστά στον Κριτή, για να αποδώσει λόγο για τα έργα της, θα μπορέσει και αυτή εύκολα να κάνει τον απολογισμό για τη ζωή της. Διότι, όποιος έχει μπροστά στα μάτια του εκείνη την Ημέρα και την ώρα και πάντοτε μελετά την απολογία του μπροστά στο δικαστήριο, που δεν μπορεί να πλανηθεί, αυτός ή καθόλου ή ελάχιστα θα αμαρτήσει, διότι το αμαρτάνειν προέρχεται από απουσία του φόβου του Θεού από εμάς)»( Ἐπιστολή πρός Ἐλευθέραν)], διότι, σου λέω την αλήθεια, ότι, εάν σε όλη σου την ζωή την σκέφτεσαι, η ζωή σου τότε θα σου φανεί πολύ σύντομη και λίγη, για να σκέφτεσαι έναν λογισμό τόσο αναγκαίο, όπως είναι γραμμένο. «Καὶ χρόνος στενός ἐστι τῷ Ἰακὼβ(: Και ο χρόνος είναι περιορισμένος για τους απογόνους του Ιακώβ)»[Ιερεμ.37,7]. Σκέψου ότι βρίσκεσαι νοερά μπροστά στον Κριτή σου και παρακάλεσέ Τον ταπεινά, να σου γίνει βοηθός και Θεός του ελέους, πριν έλθει ο καιρός και γίνει Θεός εκδικήσεως: «Θεὸς ἐκδικήσεων Κύριος, Θεὸς ἐκδικήσεων ἐπαῤῥησιάσατο(:Θεός εκδικητής και τιμωρός της αμαρτίας είναι ο Κύριος· ο Θεός, ο Οποίος εκδικείται και τιμωρεί με ακατανίκητη δύναμη και με πάσα δικαιοσύνη τα φαύλα, κατέστησε και καθιστά πάντοτε ολοφάνερη την παρουσία Του)»[Ψαλμ.93,1].
Γ΄
Σκέψου ότι εκείνη η ημέρα θα είναι τελικά μεγάλη για όλα εκείνα που θα αποφασιστούν σε αυτήν, διότι εκεί δεν θα γίνει απόφαση για μία ασήμαντη κληρονομιά ή για λίγες πιθαμές γης· αλλά για ένα καλό και για ένα κακό πολύ μεγάλο στην μεγαλειότητά Του και αιώνιο στην διαμονή του· θα γίνει μία απόφαση κατά των αμαρτωλών και μία υπέρ των δικαίων. Και ποια είναι η απόφαση κατά των αμαρτωλών; «Πορεύεσθε ἀπ’ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον(:Εσείς που από τα έργα σας γίνατε καταραμένοι, φύγετε μακριά από μένα στο πυρ το αιώνιο)»[Ματθ.25,41]. Εξέτασε, αμαρτωλή ψυχή, και σκέψου προσεκτικά τα λόγια της αποφάσεως αυτής ένα προς ένα. «Πορεύεσθε ἀπ’ ἐμοῦ(:Φύγετε από εμένα)», λέει ο Κριτής, «πηγαίνετε μακριά από Εμένα» αυτό δηλώνει την στερητική κόλαση και τον παντοτινό χωρισμό, που θα γίνει ανάμεσα στον Θεό και στους δυστυχισμένους κολασμένους. «Οἱ κατηραμένοι(:Οι καταραμένοι)». Αχ, και πόσο φοβερή είναι αυτή η κατάρα, η οποία έχει μαζί της όλα τα κακά και τις δυστυχίες! Κατάρα αμετάθετη, κατάρα θεϊκή, κατάρα παντοτινή. «Εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον(: στην φωτιά την αιώνια)». Με αυτά τα λόγια φανερώνεται ότι δεν είναι μόνο στερητική η κόλαση του Θεού, αλλά και θετική εξαιτίας των βασάνων, και λέγοντας λοιπόν, εδώ φωτιά, που είναι το μεγαλύτερο βάσανο της κόλασης, συμπεριέλαβε και όλα τα άλλα ελαφρότερα βάσανα, προσθέτοντας, όμως και το αιώνιο, φανέρωσε ότι και τα άλλα είδη της κόλασης είναι παντοτινά και αιώνια. Ω αιωνιότητα εκείνης της γεέννης, η οποία όσο είναι χωρίς μέτρο και τέλος, άλλο τόσο είναι φοβερή και τρομακτική.
Ποια είναι η απόφαση υπέρ των δικαίων;: «Δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός μου, κληρονομήσατε τὴν ἡτοιμασμένην ὑμὶῖν βασιλείαν ἀπὸ καταβολῆς κόσμου(:Ελάτε εσείς που είστε ευλογημένοι από τον Πατέρα μου, κληρονομήστε την Βασιλεία που έχει ετοιμαστεί για σας από τότε που θεμελιωνόταν ο κόσμος)»[Ματθ.25,34]. «Δεῦτε», ελάτε. Ω λόγια γλυκύτατα, με τα οποία καλεί ο γλυκύς Ιησούς Χριστός προς τον εαυτό Του και τις θείες Του αγκάλες, εκείνους που τήρησαν τις εντολές Του! «Οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός μου (:Εσείς που είστε ευλογημένοι από τον Πατέρα μου)». Ω ευλογία θεοχαριτωμένη, η οποία περιέχει κάθε είδους ευλογία και κάθε μακαριότητα και ευτυχία! «Κληρονομήστε την προετοιμασμένη για σας Βασιλεία από την αρχή του κόσμου». Ω χαρά! Ω αγαλλίαση! Ω Βασιλεία, η οποία δεν έχει τέλος, αλλά θα παραμένει σε όλο το διάστημα της αιωνιότητας.
Και ύστερα από τις αποφάσεις αυτές, οι μεν αμαρτωλοί θα πάνε σε κόλαση αιώνια, οι δε δίκαιοι σε αιώνια ζωή. «Καὶ ἀπελεύσονται οἱ ἁμαρτωλοὶ εἰς κόλασιν αἰώνιον οἱ δὲ δίκαιοι εἰς ζωὴν αἰώνιον(:Και θα οδηγηθούν αυτοί σε κόλαση που δεν θα έχει τέλος, αλλά θα είναι αιώνια˙ ενώ οι δίκαιοι θα πάνε για να απολαύσουν ζωή αιώνια)»[Ματθ.25,46]. Αυτή είναι η μεγάλη υπόθεση, που θα αποφασιστεί τότε και θα πραγματοποιηθεί αμέσως μόλις αποφασιστεί, χωρίς καμία καθυστέρηση. Τότε θα σταματήσει η κίνηση των τεσσάρων στοιχείων και του ουρανού· και για μεν τους αμαρτωλούς θα μείνει μία παντοτινή νύκτα, χωρίς να ελπίζουν να δουν ποτέ ημέρα, ενώ για τους δικαίους θα μείνει μία παντοτινή ημέρα, χωρίς να φοβούνται ότι θα δουν στο εξής νύκτα. Διότι όλα τα κακά του κόσμου, όλες οι τιμωρίες και όλες οι δυστυχίες θα μαζευτούν τότε στην κόλαση, όπως μαζεύονται όλες οι δυσωδίες και οι βρώμες ενός καραβιού μέσα στη σεντίνα του.
Και έτσι όλα τα κτίσματα καθαρισμένα και απελευθερωμένα από την δουλεία και την δυσωδία των αμαρτωλών, θα αναπνεύσουν και θα απολαύσουν έναν καινούργιο κόσμο ευτυχέστερο, σύμφωνα με τον Εκκλησιαστή: «Καιρὸς τῷ παντὶ πράγματι καὶ ἐπὶ τῷ παντὶ τῷ ποιήματι ἐκεῖ(:Υπάρχει καιρός κατάλληλος για κάθε πράγμα· εκεί μάλιστα έχει οριστεί καιρός, κατά τον οποίο ο Θεός θα κρίνει με δικαιοσύνη κάθε πράξη και έργο ανθρώπινο)»[Εκκλ.3,17] και μάλιστα κατά τον θεόπνευστο Παύλο, που λέει: «Καὶ αὐτὴ ἡ κτίσις ἐλευθερωθήσεται ἀπὸ τῆς δουλείας τῆς φθορᾶς(:Και αυτή η κτίση θα ελευθερωθεί από την υποδούλωση στη φθορά, για να πάρει μέρος στην ελευθερία της ένδοξης καταστάσεως των παιδιών του Θεού)»[Ρωμ.8,21] – και για να το πούμε με συντομία, εκείνη η ημέρα θα είναι η δύση του καιρού και η ανατολή της αιωνιότητας και ούτε έγινε αλλά ούτε και θα γίνει ποτέ άλλη μέρα μεγαλύτερη από αυτήν και τότε μπορούμε να πούμε με περισσότερο δίκαιο εκείνο που λέει η Γραφή για την ημέρα που κράτησε τον ήλιο ο Ιησούς του Ναυή ότι «οὐκ ἐγένετο ἡμέρα τοιαύτη οὔτε πρότερον οὔτε ἔσχατον(:δεν υπήρξε τέτοια θαυμαστή ημέρα ποτέ άλλοτε, ούτε στο απώτατο, ούτε και στο πιο κοντινό παρελθόν)»[Ιησούς Ναυή 10,14][ Η ημέρα αυτή έγινε διπλή, δηλαδή εικοσιτεσσάρων ωρών, κατά τον Σειράχ, λέγοντας για τον Ιησού του Ναυή: «Οὐχὶ ἐν χειρὶ αὑτοῦ ἀνεπόδισεν ἥλιος, καὶ μίαν ἡμέρα ἐγεννήθη πρὸς δύο; (:Μήπως με μια απλή κίνηση του χεριού του δεν οπισθοδρόμησε ο ήλιος και μία ημέρα έγινε σαν δύο;)»[Σοφ. Σειρ.46,4] και κατά τον άγιο Μάξιμο σχολιάζοντας την προς Πολύκαρπο επιστολή του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου. Επιπλέον δε και η ημέρα που έγινε επί Εζεκίου από θαύμα μεγαλύτερη(τριάντα δύο ωρών σύμφωνα με τον άγιο Μάξιμο) και τότε η σκιά του ηλιακού ωρολογίου γύρισε πίσω κατά δέκα βαθμούς(Δ΄Βασ.20,11: «Καὶ ἐβόησεν Ἡσαΐας ὁ προφήτης πρὸς Κύριον, καὶ ἐπέστρεψεν ἡ σκιὰ ἐν τοῖς ἀναβαθμοῖς εἰς τὰ ὀπίσω δέκα βαθμούς(:Και ο προφήτης Ησαΐας ύψωσε κραυγή ισχυρή και φώναξε με ικεσία δυνατή προς τον Κύριο για το αίτημα αυτό του Εζεκία. Και η σκιά γύρισε πίσω στα σκαλοπάτια κατά δέκα βαθμούς-:υποδιαιρέσεις του ηλιακού ωρολογίου)»].
Παρόλα αυτά νομίζεις, αδελφέ, ότι αυτά τα πράγματα που θα γίνουν την ημέρα εκείνη, είναι μακριά και γι’αυτό δεν τα φοβάσαι; Σου λέω, όμως, ότι ακόμα και αν αργήσουν να γίνουν, είναι σίγουρο ότι θα γίνουν και αν αργήσουν να γίνουν, είναι όμως αληθινά, διότι όσο είναι αληθινό ότι είναι ένας Θεός, τόσο αληθινό είναι ότι θα γίνει μία Κρίση στο τέλος. Γι’αυτό λοιπόν, πλησίασε, αγαπητέ, σε αυτές τις αλήθειες με τα μάτια της πίστεως, η οποία τα μακρινά και αόρατα τα δείχνει κοντά και ορατά: «Πίστις ἐστὶ πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων(:Πίστη σημαίνει ακόμη απόδειξη και σιγουριά για πράγματα που δεν μπορούν να δουν τα σωματικά μας μάτια, αλλά η πίστη δίνει γι’ αυτά τέτοια πληροφορία στον πιστό, σαν να τα έβλεπε και να τα αντιλαμβανόταν με τις σωματικές αισθήσεις)» [Εβρ.11,1] και μην υπολογίζεις τώρα τίποτε άλλο στις ημέρες σου παρά μόνο εκείνο που θα αντιμετωπίσεις τότε στην ημέρα της Κρίσεως, δηλαδή πώς να βρίσκεσαι σε μετάνοια, πώς να υπομένεις τους πειρασμούς και πώς να εργάζεσαι τις εντολές του Κυρίου και τα καλά έργα.
Και αυτό σημαίνει το να είσαι αληθινά φρόνιμος, δηλαδή το να γνωρίζεις τα πράγματα από μακριά, πριν να έλθουν και να ωφελείσαι από αυτά: «Ὅς γὰρ φυλάσσει φρόνησιν, εὑρήσει ἀγαθὰ(: Όποιος διατηρεί την φρόνηση και την φυλάττει, θα απολαύσει πολλά αγαθά, υλικά και πνευματικά)»[Παρ.19,8], περισσότερο μάλιστα που η εξέταση και η απόφαση τα οποία είναι τα φοβερότερα από όσα έχει εκείνη η ολοΰστερινή ημέρα, αυτά, λέω, δεν είναι μακριά από σένα, αλλά είναι τόσο κοντά σου, όσο κοντά σου είναι ο θάνατος, όπως είπαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο για την μερική κόλαση, και όπως λέει ο αδελφόθεος Ιάκωβος στην επιστολή του: «Ἰδοὺ κριτὴς πρὸ τῶν θυρῶν ἔστηκεν(:Μη στενάζετε αγανακτισμένοι ο ένας εναντίον του άλλου, αδελφοί, για να μην καταδικαστείτε από τον Κριτή. Ιδού, ο Κριτής στέκεται πολύ κοντά και είναι έτοιμος να παρουσιαστεί)»[Ιάκ.5,9], διότι αμέσως μόλις πεθάνεις, θα τα συναντήσεις.
Νιώσε ντροπή, λοιπόν, που έμεινες για τόσο πολύ χρόνο μαζί με τους άφρονες με την ανοησία σου και απόρησε, πώς τόλμησες να αμαρτήσεις τόσες φορές, σε καιρό που ήξερες πως υπάρχει ένας Θεός Κριτής και τιμωρητής των αμαρτιών. Φρόντισε να αποκτήσεις από εδώ ως σύντροφο και φίλο την ελεημοσύνη στους πτωχούς, ώστε να μπορέσει αυτή τότε να σε κυβερνήσει ως καλός ρήτορας και να σε λυτρώσει από την φοβερή εκείνη απόφαση, επειδή ο φοβερός εκείνος Κριτής δεν θα εξετάσει τους δίκαιους για το πώς νήστεψαν ή πώς κράτησαν την παρθενία ή έκαναν άλλες αγαθοεργίες, αλλά μόνο πώς ελέησαν τους πτωχούς και χόρτασαν τους πεινασμένους και πότισαν τους διψασμένους και ένδυσαν τους γυμνούς και επισκέφτηκαν τους αρρώστους και τους φυλακισμένους. Ούτε επίσης θα κρίνει τους αμαρτωλούς, πώς πόρνευσαν ή μοίχευσαν ή έκαναν άλλες κακίες, αλλά γιατί δεν ελέησαν τους πτωχούς αδελφούς τους.
Γι’αυτό, λοιπόν, ο μεν αδελφόθεος Ιάκωβος είπε για τους ανελεημόνες: «Ἀνίλεως ἡ κρίσις τῷ μὴ ποιήσαντι ἔλεος καὶ κατακαυχᾶται ἔλεος κρίσεως(:Να προσέχετε να μη γίνεστε σκληροί και άσπλαχνοι με τις προσωποληψίες σας˙ διότι η κρίση τότε του Θεού θα είναι χωρίς έλεος και επιείκεια για εκείνον που υπήρξε άσπλαχνος στους αδελφούς του. Αντίθετα η ευσπλαχνία και το έλεος δεν φοβάται την κρίση, αλλά καυχιέται ότι την κατανικά˙ και αποδεικνύεται έτσι η ευσπλαχνία ισχυρότερη από την κρίση)» [Ιακ. 2,13], ο δε Δαβίδ λέει για τους ελεήμονες: «Χρηστὸς ἀνὴρ ὁ οἰκτείρων καὶ κιχρῶν, (ἤτοι δανείζων) οἰκονομήσει τοὺς λόγους Αὑτοῦ ἐν κρίσει(: Άνθρωπος καλοκάγαθος είναι εκείνος ο οποίος ευσπλαχνίζεται και δανείζει όσους έχουν ανάγκες· αυτός δεν ομιλεί ποτέ απερίσκεπτα, αλλά με φρόνηση πολλή και κρίση θα οικονομήσει τα λόγια του, προσέχοντας να μη θίξει με αυτά κανέναν, ούτε να πληγώσει την ευαισθησία και φιλοτιμία όσων ελεούνται και δανείζονται από αυτόν)»[Ψαλμ.111,5]. Δηλαδή θα δώσει καλή απολογία στον Θεό κατά την ημέρα της Κρίσεως με την ελεημοσύνη, όπως ερμηνεύει ο Μέγας Βασίλειος. Παρακάλεσε τον Κύριο να σε αξιώσει με την χάρη Του να σταθείς την ημέρα εκείνη όχι με τους αμαρτωλούς και τους ανελεήμονες, αλλά με τους δίκαιους και τους ελεήμονες και να ακούσεις από το στόμα Του την καλή εκείνη και ευλογημένη απόφαση: «Δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός Μου, κληρονομήσατε τὴν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ καταβολῆς κόσμου(:’Ελάτε εσείς που είστε ευλογημένοι από τον Πατέρα μου, κληρονομήστε την βασιλεία που έχει ετοιμαστεί για σας από τότε που θεμελιωνόταν ο κόσμος)»[Ματθ.25,34].
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,
επιμέλεια κειμένου: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ:
- Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, Πνευματικά Γυμνάσματα, μελέτη ΙΑ΄, σελίδες 87-97, Έκδοσις Συνοδείας Σπυρίδωνος Ιερομονάχου[4η έκδοση], Ιερά Καλύβη «Άγιος Σπυρίδων Α΄», Νέα σκήτη Αγίου ΄Ορους,2016
- https://greekdownloads.wordpress.com/2021/04/19/%ce%ac%ce%b3%ce%b9%ce%bf%cf%82-%ce%bd%ce%b9%ce%ba%cf%8c%ce%b4%ce%b7%ce%bc%ce%bf%cf%82-%ce%bf%ce%b1%ce%b3%ce%b9%ce%bf%cf%81%ce%b5%ce%af%cf%84%ce%b7%cf%82-%cf%80%ce%bd%ce%b5%cf%85%ce%bc%ce%b1%cf%84-2/
- http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/index.html
- Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη με σύντομη ερμηνεία (απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2014.
- Η Καινή Διαθήκη, Κείμενον και ερμηνευτική απόδοσις υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τριακοστή τρίτη, Αθήνα 2009.
- Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους εβδομήκοντα, Κείμενον και σύντομος απόδοσις του νοήματος υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2005.
- http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm
- http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm
ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΕΩ[:Ματθ. 25,31-46]
Απομαγνητοφωνημένη ομιλία μακαριστού γέροντος Αθανασίου Μυτιληναίου με θέμα:
«Οἱ ἐλάχιστοι ἀδελφοί»
[εκφωνήθηκε στην Ιερά Μονή Κομνηνείου Λαρίσης στις 18-2-1996]
(Β 330)
Το βιβλίον της Παλαιάς Διαθήκης, αγαπητοί μου, που λέγεται «Ἑκκλησιαστής», τελειώνει με τη φράση: «ὅτι σύμπαν τὸ ποίημα ὁ Θεὸς ἄξει ἐν κρίσει, ἐν παντὶ παρεωραμένῳ, ἐὰν ἀγαθὸν καὶ ἐὰν πονηρόν». Δηλαδή: «Ο Θεός, ολόκληρον τον άνθρωπο, τον όλον άνθρωπον, ‘’σύμπαν τό ποίημα’’, δηλαδή τόσο με την ψυχή του, όσο και με το σώμα του, θα οδηγήσει εις την κρίσιν και οτιδήποτε είναι, αγαθόν ή πονηρόν, όσο και αν είναι κρυμμένο και παρεωραμένο», όπως λέγει εδώ, δηλαδή κάπου κρυμμένο, «κάπου σε ένα περιθώριο, θα το βγάλει στο φανερόν». «Σύμπαν τό ποίημα». Ολόκληρο τον άνθρωπο. Τόσο με την ψυχή του, όσο και με το σώμα του. Και επιμένω εις αυτό. Ο όλος λοιπόν άνθρωπος θα οδηγηθεί εις την κρίσιν. Εξάλλου, αφού θα γίνει ανάστασις νεκρών, θα κριθούμε μετά την ανάσταση των νεκρών, αφού φυσικά θα έχομε πάρει τα καινούρια μας σώματα· εννοείται τα παλαιά μας σώματα ανακαινισμένα. Ό,τι και αν διέπραξε ο άνθρωπος, ξεχασμένο, μικρό, παραθεωρημένο, είτε αυτό είναι αγαθόν, είτε αυτό είναι κακόν. Λέγει ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων ότι: «Ενήστευσες; Θα σου λογαριαστεί. Δεν ενήστευσες; Θα σου λογαριαστεί». Οτιδήποτε. Ο πιο μικρός λόγος. Ο ίδιος ο Κύριος δεν μας είπε: «Σας βεβαιώνω ότι θα δώσετε λόγον δια πάντα αργόν λόγον». Και «αργός λόγος» είναι επιτρέψατέ μου, οι σαχλαμάρες. Καθόμαστε και λέμε σαχλαμάρες και περνάει η ώρα κ.λπ. Αυτά λέγονται «αργός λόγος». Και λέει ο Κύριος: «… και γι’ αυτά θα δώσουμε λόγο».
Και πράγματι· ότι θα κριθεί ο όλος άνθρωπος, μας το πληροφορεί και ο Παύλος. Λέει στη Β΄προς Κορινθίους επιστολή του: «Τούς γάρ πάντας ἡμᾶς φανερωθῆναι δεῖ (: Όλοι πρέπει να φανερωθούμε, να σταθούμε) ἔμπροσθεν τοῦ βήματος τοῦ Χριστοῦ, ἵνα κομίσηται ἕκαστος τά διά τοῦ σώματος πρός ἅ ἔπραξεν, εἴτε ἀγαθόν, εἴτε κακόν». «Για να πάρει ο καθένας την αμοιβή του. Ό, τι διέπραξεν με το σώμα του». Το προσέξατε; Με το σώμα του. Βέβαια πολύ παραπάνω με το πνεύμα του. Είτε αγαθόν αυτό είναι, είτε κακόν.
Και η κρίσις ανήκει εις τον Χριστόν. Γιατί Αυτός μας εδημιούργησε, ως Θεός Λόγος. Αυτός έκανε τον Αδάμ και την Εύα. Αυτός και τώρα μας αναδημιουργεί ως Θεάνθρωπος. Έρχεται για να μας αναπλάσει. Λέγει ο Ίδιος: «Οὐδέ γάρ ὁ Πατήρ κρίνει οὐδένα, ἀλλά τήν κρίσιν πᾶσαν δέδωκε τῷ Υἱῷ». «Ο Πατήρ δεν κρίνει κανέναν. Όλη την κρίσιν την έχει δώσει εις τα χέρια του Υιού». Γιατί; Εκείνος μας εδημιούργησε, Εκείνος μας αναδημιουργεί. Τρόπον τινά, σαν να είναι, όπως λέγει ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων, σαν να είναι ο υπεύθυνος απέναντι στον Πατέρα, δια την πορεία του πλάσματός Του, που λέγεται άνθρωπος. Και επιπλέον, ο Ίδιος ο Κύριος είπε: «Ἐδόθη μοι πᾶσα ἐξουσία ἐν οὐρανῷ καί ἐπί γῆς». Και συνεπώς και η εξουσία της Κρίσεως.
Και πράγματι, ακούσαμε στη σημερινή ευαγγελική περικοπή να λέγει ο Κύριος ότι θα επανέλθει «ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου», λέει, «ἐν τῇ δόξῃ αὐτοῦ, καί πάντες οἱ ἅγιοι ἄγγελοι μετ΄αυτοῦ, τότε καθίσει ἐπί θρόνου δόξης αὐτοῦ, καί συναχθήσεται ἔμπροσθεν αὐτοῦ πάντα τά ἔθνη». Όλοι οι άνθρωποι. Μηδενός εξαιρουμένου. Και ο Αδάμ. Και η Εύα. Άπαντες.
Αυτήν την εικόνα που μας δείχνει ο Κύριος, την είπε ήδη από τον 6ο αιώνα ο προφήτης Δανιήλ, ευρισκόμενος αιχμάλωτος εις την Βαβυλώνα. Είπε τα εξής καταπληκτικά, που είναι όλα καταπληκτικά βεβαίως είναι του Δανιήλ, αλλά εκεί στο 7ο κεφάλαιο, είναι κάτι το…, κάτι το άλλο. Λέγει: «Ἐθεώρουν (:Έβλεπα· λέει ο Δανιήλ) καί παλαιός ἡμερῶν ἐκάθητο – Και παλαιός ἡμερῶν θα πει… είναι ο γέρων κατά λέξη· αλλά είναι ο μεγάλης ηλικίας ή ακριβέστερα αυτός που δεν έχει αρχήν, ο άναρχος-. Ὁ θρόνος αὐτοῦ φλόξ πυρός (:ο θρόνος Του ήταν πύρινος). Ποταμός πυρός εἷλκεν ἔμπροσθεν αὐτοῦ(:ποτάμι πύρινο εξεχύνετο από τον θρόνον Του). Χίλιαι χιλιάδες ἐλειτούργουν αὐτῷ (:Τον υπηρέτουν χίλιαι χιλιάδες άγγελοι) καί μύριαι μυριάδες παρειστήκεσαν αὐτῷ (:και παρεστέκοντο. -Αυτό που είπε ο Χριστός: «Θα έλθω με όλη τη δύναμη του ουρανού· δηλαδή με όλους τους αγίους αγγέλους»). Κριτήριον, ἐκάθισε καί βίβλοι ἠνεώχθησαν (:Στήθηκε δικαστήριον και ανοίχτηκαν οι φάκελοι, βιβλία, λέει, ἠνεώχθησαν, ανοίχτηκαν οι ποινικοί φάκελοι)».
Αυτά μας λέγει ο Δανιήλ. Εξάλλου, πολλά σημεία της διδασκαλίας του Κυρίου μας αναφέρονται εις την Δευτέρα Του Παρουσία. Όπως και στην Κρίσιν. Βέβαια ευγνωμονούμε τον Ματθαίον -κατά θείαν πρόνοιαν κατεγράφησαν αυτά. Αλλά εάν δεν κατεγράφοντο αυτά, έχομε πλείστα πλείστα όσα σημεία μέσα εις την αυτήν την Καινή Διαθήκη αν θέλετε, εκτός από την Παλαιά Διαθήκη, που μας αναφέρουν την Κρίσιν που θα κάνει ο Θεός. Επί παραδείγματι, λέγει εις τον Ματθαίον, το καταγράφει ο Ματθαίος: «Περί δέ τῆς ἡμέρας ἐκείνης καί τῆς ὥρας» κ.τ.λ. προϋποθέτει τον ερχομό του Χριστού. Ακόμη είπε την παραβολή των δέκα παρθένων. Και συμπεραίνει: «Γρηγορεῖτε οὖν (:Μένετε λοιπόν ξύπνιοι, πνευματικά ξύπνιοι) ὅτι οὐκ οἴδατε τήν ἡμέραν (:δεν γνωρίζετε την ημέραν) οὐδέ τήν ὥραν ἐν ἡ ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου ἔρχεται(:Κατά την οποία ο υιός του ανθρώπου έρχεται)». Λέγεται «Υἱός τοῦ ἀνθρώπου» είναι εβραϊσμός, σημαίνει άνθρωπος. Και σημαίνει ότι πήρε την ανθρωπίνη φύση εκατό τοις εκατό. Είναι τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος.
Αν θέλετε ακόμα, εις την παραβολή των ταλάντων. «Μετά δέ πολύν χρόνον -αφού μοίρασε τα τάλαντα- ἔρχεται ὁ κύριος τῶν δούλων ἐκείνων (:έρχεται) καί συναίρει μετ’ αὐτῶν λόγον(:και λογαριάζεται μαζί τους)». Όλα δείχνουν την κρίσιν. Όλη λοιπόν η Καινή Διαθήκη κινείται στον άξονα της πρώτης και της δευτέρας παρουσίας του Χριστού. Ο Χριστός θα ξανάρθει. Και θα κρίνει τον κόσμον. Αποτελεί δε αυτό, δόγμα πίστεως, θεμελιώδες δόγμα πίστεως. «Καί πάλι ἐρχόμενον μετά δόξης -λέμε στο Πιστεύω- κρῖναι ζῶντας καί νεκρούς». «Να κρίνει και ζωντανούς, δηλαδή τους υπάρχοντας τότε, και τους κεκοιμημένους που θα αναστηθούν».
Ας δούμε όμως κάτι από το περιεχόμενον του Κριτηρίου. Λέγει εις τους «δικαίους», εις τους ευσεβείς. «Δίκαιος» είναι μία ονομασία του αγίου, που αναφέρεται κυριότατα εις την Παλαιά Διαθήκη: «Ἐπείνασα γάρ καί ἐδώκατέ μοΙ φαγεῖν, ἐδίψησα καί ἐποτίσατέ μοί, ξένος ἤμην καί συνηγάγετέ με» κ.λπ. «Ήμουνα πεινασμένος, μου δώσατε να φάω, ήμουν διψασμένος, μου δώσατε να πιω, ήμουνα ξένος και με μαζέψατε, κ.ο.κ. Ήμουν ασθενής, ήμουν ἐν φυλακῇ» κ.λπ. Αναφέρεται δηλαδή εδώ, βλέπομε, εις την αντίληψιν του πλησίον. Κατά πόσο έχετε γίνει αντιλήπτορες του πλησίον. Κατά πόσο τον αντιληφθήκατε τον πλαϊνό σας. Και του συμπαρασταθήκατε. Και μάλιστα αναφέρεται ο Κύριος σε κατώτερα ή, καλύτερα, σε απλοϊκότερα επίπεδα ελεημοσύνης. Τι απλούστερον; Πεινάει κάποιος και του δίνομε ένα κομμάτι ψωμί. Ή, διψάει και του δίνομε ένα ποτήρι νερό. Θυμηθείτε εκείνο που είπε ο Κύριος ότι: «Σας βεβαιώνω, ένα ποτήρι νερό που θα δώσετε εις το όνομά μου -το υπογραμμίζω· κάτι θα πούμε παρακάτω- θα έχετε τον μισθό σας». Άλλος Ευαγγελιστής: «Ποτήριον νεαροῦ -δηλαδή φρέσκο νερό- ὕδατος». «Νεαροῦ ὕδατος» … Έφυγε το «ὕδωρ», έμεινε το «νεαρόν», συγκόπηκε αυτό και έγινε «νερό». Δηλαδή το νερό δεν είναι ουσιαστικό· είναι επίθετο. Είναι ουσιαστικοποιημένο επίθετο. Λοιπόν. Γιατί λέει «φρέσκο νερό»; Μη βαρεθείς να πας στο πηγάδι να αντλήσεις, δροσερό νερό να δώσεις στον άλλον. Όχι από τη βρύση της κουζίνας που είναι ζεστό, άμα είναι καλοκαίρι. Δηλαδή να το δώσεις με την καρδιά σου. «Βεβαιώνω», λέει ο Κύριος, «θα έχεις τον μισθό σου». Και τούτο γιατί ο Κύριος ξεκινά σαν εύκολη δυνατότητα για όλους να προσφέρουν την ελεημοσύνη τους. Εύκολη δυνατότητα. Δεν μπορείς να δώσεις ένα ποτήρι νερό; Μπορείς να πεις ότι ο Κύριος σου είπε να δώσεις στους φτωχούς, στον κάθε φτωχό από ένα εκατομμύριο δραχμές; «Κύριε, δεν έχω». Θα σου ζητήσει ο Κύριος να θεραπεύσεις τους ασθενείς; «Κύριε, δεν έχω το χάρισμα αυτό». Αλλά τι σου λέει; «Με επισκεφθήκατε». Δεν έχεις τίποτα να ξοδέψεις, όταν επισκεφθείς τον ασθενή· κ.ο.κ. Δηλαδή παίρνει την πιο απλή μορφή ελεημοσύνης που θα εκδηλώσεις την αγάπη σου εις τον συνάνθρωπο.
Ψάχνομε να βρούμε την πίστη σε αυτά τα λόγια που είπε ο Χριστός. Ψάχνομε. Δεν μίλησε τίποτα για την πίστη. Αλλά μίλησε για την αγάπη στη μορφή της ελεημοσύνης και αυτή, όπως σας είπα και το ξαναείπα, σε μία κατώτερη μορφή. Στοιχειώδη δηλαδή μορφή. Απλοϊκή μορφή. Ψάχνομε λοιπόν να βρούμε την πίστη αλλά δεν τη βρίσκομε. Δεν γίνεται λόγος γι’ αυτήν. Δηλαδή η πίστις δεν θα είναι στοιχείον που θα κριθεί; Η πίστις είναι σπουδαιοτάτη. Αφού ο ληστής με την πίστη… -γιατί τι είπε ο ληστής; «Μνήσθητί μου, Κύριε, ἐν τῇ βασιλείᾳ Σου». «Είσαι ο Υιός του Θεού. Θυμήσου με»– αυθημερόν εκέρδισε τον Παράδεισον. Ο ληστής δεν έκανε κανένα έργον επί του σταυρού. Έδειξε μόνον πίστη. Δεν αναφέρεται η πίστις, γιατί προϋποτίθεται. Γι΄αυτό όταν ο Απόστολος λέει: «Πίστις, ἐλπίς, ἀγάπη». Η ελπίδα προϋποθέτει την πίστιν. Γιατί τι είναι η ελπίδα; Είναι τονισμένη πίστις. Και η αγάπη προϋποθέτει και την ελπίδα και την πίστη. Έτσι, στην έκπληξη των ακουόντων αυτά που ο Κύριος είπε: «Δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ Πατρός μου, διότι … έτσι κι έτσι, ήμουν πεινασμένος, διψασμένος» κ.τ.λ. στην έκπληξή τους, ο Κύριος προσθέτει: «Ἀμήν λέγω ὑμῖν (:Σας βεβαιώνω) ἐφόσον ἐποιήσατε ἑνί τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοί ἐποίησατε». «Εφόσον», λέει, «προσφέρατε αυτά στ’ αδέλφια μου τα ελάχιστα, σε μένα τα προσφέρατε». Αυτή είναι η έκπληξις. Τι; Ταυτίζει ο Κύριος τον εαυτόν Του με τον κάθε άνθρωπον. Δεν είναι απλώς η αγάπη προς τον πλησίον. Αλλά είναι η αγάπη εν ονόματι του Χριστού προς τον πλησίον. Να το ξαναπώ: Εν ονόματι του Χριστού προς τον πλησίον. Γιατί αυτό αποκαλύπτει την πίστη στον Χριστό. Να πού είναι κρυμμένη η πίστις. Εκεί είναι κρυμμένη η πίστις.
Αντίθετα, ένας φιλοσοφικός ανθρωπισμός, ένας αλτρουισμός, ένα απ’ όλα εκείνα τα οποία λέμε, και δικαιώματα ανθρώπων, δεν ξέρω τι και δεν ξέρω τι, αυτά ποτέ δεν δικαιώνονται, όταν απουσιάζει ο Χριστός. Ένας που τρέχει, μέρα- νύχτα, οργώνει τους δρόμους, να μαζέψει χρήματα για κείνους, για κείνους κ.λπ. εάν αυτό δεν το κάνει εν ονόματι του Χριστού, ματαιοπονεί. Γιατί η πράξη του αυτή είναι μία πράξη που δεν έχει τη σφραγίδα της πίστεως. Και είναι γνωστό ότι λέει ο Απόστολος Παύλος ότι: «Πᾶν ὃ οὐκ ἐκ πίστεως ἁμαρτία ἐστίν». Όχι μόνο πέφτει στο κενό και δεν θα λογαριαστεί εν ημέρα κρίσεως, αλλά είναι και αμαρτία· διότι εκείνο το οποίον ο Θεός θέλει να προσφέρεις εν ονόματι του Χριστού δεν το κάνεις, αυτό είναι αμαρτία. Είδατε; Πᾶν, οτιδήποτε, που γίνεται, ὃ οὐκ ἐκ πίστεως, που δεν γίνεται εν ονόματι της πίστεως, είναι αμαρτία. Και ακόμη θα πει στην προς Εβραίους ο Απόστολος: «Χωρίς δέ πίστεως, ἀδύνατον εὐαρεστῆσαι (: Είναι αδύνατον να ευαρεστήσεις εις τον Θεόν, χωρίς την πίστιν) πιστεῦσαι γάρ δεῖ τόν προσερχόμενον τῷ Θεῷ ὅτι ἔστι (: πρώτα πρώτα πρέπει να πιστεύεις στην ύπαρξη του Θεού, ότι υπάρχει, ὅτι ἔστι) καί τοῖς ἐκζητούσιν αὐτόν μισθαποδότης γίνεται». «Κι εκείνοι οι οποίοι Τον εκζητούν», δηλαδή ψάχνουν να μάθουν, να ζήσουν κάτι βαθύτερο και βαθύτερο από τον Θεό. Να θεώνονται διαρκώς. «Γίνεται εις αυτούς μισθαποδότης». Εις αυτούς θα πει: «Δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ Πατρός μου» κ.λπ. Ώστε η αγάπη από φιλάνθρωπα αισθήματα ή φιλοσοφική διάθεση- προσέξατε, μη χάσομε τον μισθό μας- πέφτει στο κενό. Δεν έχει αξία. Δεν αντέχει στην αιωνιότητα. Είναι εκείνο που λένε…: «Κάνε μια καλή πράξη κάθε μέρα». Το λένε και οι Πρόσκοποι και δεν ξέρω ποιοι άλλοι. Εν ονόματι τίνος; «Εν ονόματι του εαυτού μου», θα σου απαντήσουν. «Για να νιώσω καλύτερα. Να νιώσω καλύτερα. Να νιώσω εσωτερικά ότι είμαι άνθρωπος». Δεν έχει αξία. Σαφώς δεν έχει αξία.
Αλλά και η γενικοτέρα ηθική μοιάζει να λείπει από το Κριτήριον που στήνεται, από το περιεχόμενον του Κριτηρίου που στήνεται στα έσχατα, την ημέρα τη μεγάλη εκείνη. Δεν λείπει. Διότι αυτός που αγαπά, ούτε θα κλέψει, ούτε θα φονεύσει, ούτε θα αδικήσει, ούτε θα πορνεύσει, ούτε θα μοιχεύσει. Παίρνω τις εντολές: «Οὐ κλέψεις, οὐ ψευδομαρτύρησεις, οὐ μοιχεύσεις». Διότι αν αγαπάς, θα τα κάνεις αυτά; Προφανώς όχι. Συνεπώς περιττό να τα αναφέρει ο Κύριος. Περιέχονται μέσα εις το περιεχόμενον του Κριτηρίου. Και όλα αυτά γιατί; Γιατί η αγάπη είναι το πλήρωμα, το γέμισμα του Νόμου. Γι΄αυτό και οι δύο εντολές της αγάπης στον Θεό και της αγάπης στον πλησίον, περιέχουν τα πάντα. Είπα: της αγάπης στον Θεό και της αγάπης στον πλησίον. Ναι. Γιατί η δευτέρα, η αγάπη προς τον πλησίον, έχει κριτήριο την αγάπη την πρώτη, προς τον Θεό. Απλούστατα, μόνη η πρώτη αγάπη, εάν δεν έχεις αγάπη στον πλησίον, μένει άκαρπη· αλλά και μόνη η δευτέρα αγάπη προς τον πλησίον, εάν δεν ξεκινάει από τον Θεό, από την αγάπη προς τον Θεό, ξεκινάει από τον Ουμανισμόν. Και ο Ουμανισμός, ο Ανθρωπισμός δεν σώζει.
Γιατί ο Κύριος, αγαπητοί μου, απεκάλεσε τους ευεργετηθέντας, αυτούς που θα δώσουμε εμείς κάτι, τους απεκάλεσε «ἀδελφούς»; Γιατί κι Εκείνος έχει τον Θεόν βέβαια φύσει Πατέρα, κι εμείς έχομε τον Θεόν Πατέρα κατά χάριν. Κατά το ανθρώπινον εις τον Ιησούν Χριστόν. Αλλά και κατά το θείον, είναι Υιός του Θεού, αλλά είναι όμως ομοούσιος με τον Πατέρα. Κληρονόμος Εκείνος; Γιατί τα παιδιά κληρονομούν τον Πατέρα. Κληρονόμος Εκείνος; Κατά το ανθρώπινον, κληρονόμοι κι εμείς. Θέλετε; Όπως λέει ο Απόστολος Παύλος, «συγκληρονόμοι κι εμείς, μαζί με Εκείνον». Γιατί ακόμη είναι αδελφός μας, επειδή έλαβε την ανθρώπινη φύση. Γιατί «Αὐτός πρῶτος ἀνεστήθη καί γίνεται πρωτότοκος ἐκ τῶν νεκρῶν, ἐν πολλοῖς ἀδελφοῖς».
Αλλά γιατί και τους αδελφούς τους απεκάλεσε «ἐλαχίστους»; «Ἐλάχιστος» θα πει «ο τιποτένιος». Είναι οι κατά κόσμον άσημοι άνθρωποι. Είναι οι περιφρονημένοι. Είναι οι περιθωριακοί. Όχι γιατί άλλο, γιατί αυτοί οι ίδιοι αμαρτάνοντες γίνονται περιθωριακοί αλλά γιατί…έντιμοι άνθρωποι είναι, καλοί άνθρωποι είναι, αλλά οι άνθρωποι οι υψηλά ιστάμενοι, δεν τους δίνουν σημασία. Αυτοί που στερούνται την κοσμικήν επιφάνειαν, την δόξα, τον πλούτο, τις κοσμικές προβολές και τα αξιώματα. Αυτοί, ως περιφρονημένοι, λέγονται «ἐλάχιστοι». Δεν είναι «ἐλάχιστοι». Όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι. Επειδή όλοι έχομε το κατ’ εικόνα. Και είμεθα όλοι άνθρωποι. Δεν υπάρχει διαφορά. Οι άνθρωποι δίνουν διαβαθμίσεις και διαφορές. Ο Κύριος όμως κατά τα ανθρώπινα κριτήρια τοποθετεί και λέγει: «Οἱ ἀδελφοί μου οἱ ἐλάχιστοι».
Δεν πρέπει ακόμα να μας διαφεύγει ότι καθετί που πράττομε εις τον άλλον άνθρωπον, είτε αυτό είναι καλό, είτε αυτό είναι κακό, στον Θεό αποτείνεται. Γιατί αποτελεί το πρωτότυπό μας ο Χριστός. Προσέξατέ το: Ο Θεός. Επί παράδειγματι, βρίζεις τον συνάνθρωπό σου; «Εάν προσκυνώ την εικόνα της Παναγίας, του Χριστού», λέγει, δογματική θέση, «ότι η τιμή διαβαίνει επί το πρωτότυπον». Προσκυνώ το ξύλον με τις μπογιές. Έχει το σχήμα του προσώπου του Χριστού. Μάλιστα. Διαβαίνει, περνάει επί το πρωτότυπον. Αλλά ζώσα εικόνα είναι ο πιστός. Γι’αυτό και τους θυμιάζομε τους πιστούς. Είναι εικόνες του Θεού. Θυμιάζομε τις εικόνες και μετά τις ζώσες εικόνες που είναι οι πιστοί. Τον Επίσκοπο, τον ιερέα. Βγαίνει ο διάκονος, ο ιερεύς, να θυμιάσει τον επίσκοπον τους πιστούς όλους. Τι σημαίνει αυτό; Θυμιάζει την εικόνα του Χριστού. Και η τιμή διαβαίνει επί το πρωτότυπον. Έτσι εδώ, ό,τι κάνεις, αν φερειπείν του Προέδρου της Δημοκρατίας κατεβάσεις την εικόνα και την ποδοπατήσεις, το πρόσωπό του δεν έπαθε τίποτα. Είναι εκεί που είναι ο άνθρωπος. Όμως θεωρείται προσβολή. Κι έχεις κυρώσεις. Έτσι κι εδώ, εάν προσβάλεις τον συνάνθρωπό σου, είναι προσβολή κατά του Θεού. Κι έχει κυρώσεις. Εάν περιποιηθείς τον συνάνθρωπό σου, κι αυτό έχει τις επιπτώσεις του. Φθάνει στον Θεό η τιμή αυτή.
Λοιπόν· κάτι περισσότερο: Εάν είναι ο άλλος βαπτισμένος, δεν με συνδέει μόνο το κατ’ εικόνα, αλλά και η οντολογική μου ένωση, ως μέλη Χριστού που είμεθα όλοι. Κάτι πολύ περισσότερο από το κατ’ εικόνα.
Έτσι ο Θεός, καθ’ όλο το μήκος της Αγίας Γραφής, αγαπητοί, βρίσκεται πίσω από τον κάθε άνθρωπο. Λέγει η Γραφή ότι «εκείνος που ελεεί τον φτωχόν – είναι στην Παλαιά Διαθήκη- δανείζει τον Θεόν». Μα πώς; Γιατί πίσω από τον φτωχόν είναι ο Θεός. «Αυτός που παίρνει διαζύγιο ή πέφτει στη μοιχεία, προσβάλλει το μεγάλο μυστήριο της ενώσεως Χριστού και Εκκλησίας». Ή: «Αυτός που αμαρτάνει με σαρκικά αμαρτήματα, πορνεία, μοιχεία κ.τ.λ. προσβάλλει το σώμα του Χριστού. Προσβάλλει και τον ναόν του Αγίου Πνεύματος. Γιατί το σώμα μας είναι ναός του Αγίου Πνεύματος. Με τον Θεό δηλαδή έχομε μία οντολογική σχέση και διάσταση. Οντολογική. Όχι ηθική. Οντολογική. Όχι καθ’ ομοιότητα. Οντολογική. Πραγματική. Κι αυτό φαίνεται ακόμη στη συσταύρωσή μας με τον Χριστόν, που θα μας δώσει και τη συνανάστασή μας.
Αγαπητοί, η Κρίσις είναι γεγονός. Εξάλλου, καθημερινά κρινόμεθα. Και ο απερχόμενος από τον κόσμον αυτόν, κρίνεται. Με μία διάκριση. Το είπε ο Κύριος: «Ο ευσεβής», λέει, «δεν έρχεται σε κρίση, δεν κρίνεται». «Εἰς κρίσιν», λέγει, «οὐκ ἔρχεται ἀλλά μεταβέβηκεν ἐκ τοῦ θανάτου εἰς τήν ζωήν». Ο ευσεβής. Και προσθέτει ο Κύριος μετά την Κρίση: «Καί ἀπελεύσονται οὗτοι εἰς κόλασιν αἰώνιον, οἱ δέ δίκαιοι εἰς ζωήν αἰώνιον». Πρέπει να συλλάβομε, αγαπητοί, και να συνειδητοποιήσουμε αυτό το «αἰώνιον». Είναι…, είναι, είναι συγκλονιστικό. Αν προσπαθήσουμε να το καταλάβουμε, αυτό που δεν έχει τέλος, θα καταληφθούμε από έναν ίλιγγο. Όπως δεν μπορούμε να συλλάβουμε την έννοια του μηδενός. Και την έννοια του απείρου. Έτσι δεν μπορούμε να συλλάβουμε και την έννοια του αιωνίου. Μας αποκαλύπτεται. Και το πιστεύουμε. Δεν το συλλαμβάνομε. Δεν μπορούμε. Και είναι πραγματικότης.
Λοιπόν, αγαπητοί, ας αρχίσομε να ζούμε όπως ο Κύριος θέλει. Γιατί ο Κύριος «ἔρχεται κρῖναι ζῶντας καί νεκρούς». Και ακολουθεί η αιωνιότης· είτε της Βασιλείας του Θεού, είτε της κολάσεως. Ο Κύριος μάς θέλει να Του ανήκομε. Από μας εξαρτάται. Εμείς τι θα κάνομε;
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ
και με απροσμέτρητη ευγνωμοσύνη στον πνευματικό μας καθοδηγητή
μακαριστό γέροντα Αθανάσιο Μυτιληναίο,
ψηφιοποίηση και επιμέλεια κειμένου:
Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ:
- Απομαγνητοφώνηση ομιλίας δια χειρός του αξιοτίμου κ. Αθανασίου Κ.
- http://www.arnion.gr/mp3/omilies/p_athanasios/omiliai_kyriakvn/omiliai_kyriakvn_665.mp3
Please wait while flipbook is loading. For more related info, FAQs and issues please refer to DearFlip WordPress Flipbook Plugin Help documentation.