«Ἔλεγε γὰρ ὁ Ἰωάννης τῷ Ἡρῴδῃ ὅτι Οὐκ ἔξεστί σοι ἔχειν τὴν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ σου» (Μάρκ. 6,18)
Ὑπάρχουν ἑορτὲς μὲ πένθιμο χαρακτῆρα καὶ σ᾽ αὐτὲς ἐπιβάλλεται αὐστηρὴ νηστεία. Πρώτη, κορυφαία τῶν πενθίμων, εἶνε ἡ Μεγάλη Παρασκευή. Δεύτερη εἶνε ἡ 29η Αὐγούστου. Τὴ Μεγάλη Παρασκευὴ ἔχουμε τὸ μαρτυρικὸ τέλος τοῦ Θεανθρώπου, στὶς 29 Αὐγούστου ἔχουμε τὸ βίαιο τέλος τοῦ Προδρόμου, τοῦ Ἰωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ..
Αὐστηρὴ νηστεία. Τηρεῖται αὐτὴ σήμερα; Ἄλλοτε τὴν τηροῦσαν· ἄθεος χαρακτηριζόταν ὅποιος θὰ τὴ μαγάριζε. Τώρα δυστυχῶς λίγοι νηστεύουν. Τί ἁμαρτία, τί βεβήλωσις! Μικρὰ θεωροῦνται αὐτά, ἀλλὰ ἔχουν σημασία. Τί θὰ ἔλεγες ἐσύ, ἐὰν εἶχες θάνατο, πενθοῦσες τὸν πατέρα ἢ τὴ μητέρα σου, κ᾽ ἐρχόταν ἕνας ἔξω ἀπ᾽ τὸ σπίτι κ᾽ ἔκανε συμπόσια καὶ γεύματα καὶ χόρευε μὲ βιολιά; Θὰ πληρώσουμε τὴν ἁμαρτία αὐτή. Δὲν εἶμαι προφήτης, ἀλλὰ βλέπω ὅτι ἔρχεται πεῖνα, κρέας οὔτε τὸ Πάσχα, θὰ ποῦμε καὶ τὸ ψωμὶ ψωμάκι. Ἀπ᾽ ὅλα τὰ Βαλκάνια εἴμαστε οἱ πιὸ κρεοφάγοι· καὶ τὰ χορτάρια νὰ γίνονταν μοσχάρια, πάλι δὲν θὰ μᾶς ἔφταναν.
Μαρτύρησε λοιπὸν ὁ Πρόδρομος πάνω στὸ ἄνθος τῆς ἡλικίας του, τριαντατριῶν ἐτῶν, ἕξι μῆνες μεγαλύτερος ἀπὸ τὸ Χριστό μας. Ποιό ἦταν τὸ τέλος του; Ἀποτομὴ τῆς κεφαλῆς του λέγεται σήμερα ἡ ἑορτή.
* * *
Ὁ Πρόδρομος ἔζησε σὲ ἐποχὴ ἠθικῆς, κοινωνικῆς, θρησκευτικῆς καὶ ἐθνικῆς καταπτώσεως τοῦ Ἰσραήλ. Παραλυσία καὶ διαφθορὰ ὑπῆρχε. Τὸ ἀποτέλεσμα ἦταν, ὅτι τὸ Ἰουδαϊκὸ ἔθνος ἔχασε τὴν πολιτική του ἀνεξαρτησία. Ὑποδουλώθηκε στὴ ῾Ρώμη. Οἱ λεγεῶνες της μπῆκαν στὰ Ἰεροσόλυμα, γκρέμισαν τὰ ἱερὰ καὶ ὕψωσαν τὴ σημαία τους· «τὸ βδέλυγμα τῆς ἐρημώσεως στὸν ἅγιο τόπο» (βλ. Δαν. 9,27. Ματθ. 24,15. Μάρκ. 13,14). Οἱ Ἑβραῖοι προσπάθησαν ν᾽ ἀποτινάξουν τὸ ζυγὸ ἀλλὰ δὲν τὸ κατώρθωσαν.
Οἱ ῾Ρωμαῖοι φάνηκε νὰ κάνουν μία συγκατάβασι· ὡς σκιὰ ἐξουσίας ἐπέτρεπαν ὁ βασιλιᾶς τῶν Ἑβραίων νά ᾽νε Ἰουδαῖος, ἦταν ὅμως ἀπολύτως ἐξαρτημένος, πειθήνιο ὄργανο τῶν ῾Ρωμαίων.
Ἀρχηγὸς αὐτῆς τῆς βασιλικῆς οἰκογενείας ἦταν ὁ Ἡρῴδης ὁ μέγας, ἐκεῖνος ποὺ ἔσφαξε νήπια. Ἐγγονὸς ἐκείνου ἦταν αὐτὸς ποὺ θανάτωσε τὸν Πρόδρομο (βλ. Μάρκ. 6,14-30). Ἔκφυλος κι αὐτός, ἄδικος καὶ αἱμοβόρος.
Τί εἶνε ἡ κληρονομικότητα! Δὲν μπορεῖ νά ᾽σαι π.χ. ἀλκοολικὸς καὶ νὰ μὴν ἐπιβαρύνῃς τοὺς ἀπογόνους σου· θὰ τοὺς μεταδώσῃς τὰ ἐλαττώματά σου. Εἶνε μεγάλο τὸ θέμα αὐτό. Ἀπαιτεῖται ἐγκράτεια, γιὰ νὰ δημιουργηθῇ μιὰ γενεὰ ὑγιῶν ἀνθρώπων.
Ὁ Ἡρῴδης ὄχι μόνο ἔδιωξε χωρὶς λόγο ἀπὸ τ᾽ ἀνάκτορα τὴν ἐνάρετη σύζυγό του, κόρη γειτονικοῦ βασιλέως, ἀλλὰ καὶ πῆρε σύζυγο – ποιά· τὴ γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ του Φιλίππου κατὰ παράβασιν τοῦ Μωσαϊκοῦ νόμου, ποὺ μόνο σὲ μία περίπτωσι ἐπέτρεπε τὸ γάμο αὐτόν, ἐὰν ὁ ἀδελφός του πέθαινε χωρὶς ν᾽ ἀφήσῃ τέκνα (βλ. Δευτ. 25,5-6. Ματθ. 22,24). Ἐδῶ ὅμως στὴν περίπτωσι αὐτὴ εἶχε ἀποκτήσει τέκνο, τὴ Σαλώμη, καὶ αὐτὸς ζοῦσε ἀκόμα. Ἐπρόκειτο γιὰ δημόσιο σκάνδαλο. Ἀλλὰ κανείς δὲν μιλοῦσε. Ποιός νὰ ἐλέγξῃ; Ὅταν ἁμαρτάνουν οἱ μικροί, τότε ὅλοι ἀνοίγουν τὰ στόματά τους· ὅταν ἁμαρτάνῃ ὁ ἰσχυρός, κανείς δὲν τολμᾷ. Σιωπὴ νεκροταφείου λοιπόν. Ἀλλὰ μέσα στὴ σιωπὴ ἔπεσε κεραυνός. Καὶ ὅπως ὁ κεραυνὸς καθαρίζει τὴν ἀτμόσφαιρα, ἔτσι καὶ ὁ λόγος ὁ αὐστηρὸς καὶ πεπαρρησιασμένος συντελεῖ στὴν κάθαρσι τῆς κοινωνίας.
Ἐκεῖνος ποὺ τόλμησε ἦταν μόνο ὁ βαπτιστὴς Ἰωάννης. Ἡ ζωή του σκληρή· τὸ στέκι του κάτω ἀπὸ τὰ ἄστρα, ποτό του τὸ νερὸ τοῦ Ἰορδάνου, φαγητό του «ἀκρίδες καὶ μέλι ἄγριον», ῥοῦχο του μιὰ μηλωτὴ ἀπὸ «τρίχες καμήλου» καὶ μιὰ δερμάτινη ζώνη στὴ μέση του (Ματθ. 3,4. Μάρκ. 1,6), στρῶμα του ἡ ἀμμουδιὰ τῆς ὄχθης. Ἀσκητής, ὑπεράνθρωπος· ἄγγελος. Ὅταν ξέσπασε τὸ σκάνδαλο, γοργὸς ἀνέβηκε στὰ ἀνάκτορα καὶ ἔρριξε τὸ ἀστροπελέκι κατακέφαλα στὸν Ἡρῴδη· Δὲν σοῦ ἐπιτρέπεται νὰ συζῇς μὲ τὴ νύφη σου! «Οὐκ ἔξεστί σοι ἔχειν τὴν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ σου» (Μάρκ. 6,18). Πέντε λέξεις, μὰ ἀξίζουν περισσότερο ἀπὸ ἑκατομμύρια δικά μας κηρύγματα ποὺ δὲν τολμοῦν ν᾽ ἀγγίξουν τὸ κακό. Ἀμέσως τὸν πιάνουν καὶ τὸν ῥίχνουν στὸ μπουντρούμι, στὸ φρούριο τῆς Μαχαιροῦντος, δίπλα στὰ ἀνάκτορα. Ἀλλὰ καὶ μέσ᾽ ἀπὸ τὰ κάγκελλα ἡ φωνή του ἔφτανε στὸν ἔνοχο· «Οὐκ ἔξεστί σοι ἔχειν τὴν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ σου».
Στὰ ἀνάκτορα γινόταν τότε τελετὴ γιὰ τὰ γενέθλια τοῦ Ἡρῴδη. (Πρέπει νὰ πῶ ἐδῶ, ὅτι οἱ ὀρθόδοξοι Ἕλληνες γιορτάζουμε καθένας τὴν ἡμέρα ποὺ γιορτάζει ὁ ἅγιός του· στὴ Δύσι ἑορτάζουν τὴν ἡμέρα τῶν γενεθλίων τους). Ἑώρταζε λοιπὸν ὁ Ἡρῴδης τὴν ἐπέτειο τῆς γεννήσεώς του πού, ὅπως εἶπε ὁ Χριστὸς γιὰ τὸν Ἰούδα (βλ. Ματθ. 26,24), καλύτερα νὰ μὴ γεννιόταν. Εἶχε μαζευτῆ ἐκεῖ ἡ ἀφρόκρεμα, μᾶλλον κοπρόκρεμα, καὶ διασκέδαζαν. [Διευκρινίζω, ὅτι δὲν εἴμαστε ἐναντίον τῶν ἀρχῶν καὶ ἐξουσιῶν, τὶς ὁποῖες τιμοῦμε καὶ πειθαρχοῦμε· θέλω νὰ στιγματίσω τὴν ἔνοχη σιωπὴ τῶν κολάκων ποὺ «θυμιατίζουν» τοὺς ἰσχυροὺς τῆς ἡμέρας καὶ εὐθύνονται γιὰ τὴν κατάπτωσι τῆς κοινωνίας]. Ὅλοι αὐτοὶ λοιπὸν γλεντοῦσαν. Φαγητὰ πλούσια, ποτὰ ἐκλεκτά, μουσική, καὶ μετά …χορός.
–Τώρα θὰ καταδικάσῃς καὶ τὸ χορό; θὰ πῆτε. Οἱ σημερινοὶ χοροί, εἴτε ἀνατολίτικοι εἴτε δυτικοί, εἶνε αἰσχροί. Ὅταν μὲ τοὺς Βαυαροὺς ἦρθε στὴν Ἑλλάδα ὁ πρῶτος εὐρωπαϊκὸς χορὸς καὶ κάλεσαν στὰ ἀνάκτορα καὶ τὸν Κολοκοτρώνη, αὐτὸς σκέπασε τὰ μάτια του καὶ εἶπε· Αὐτὸς ὁ χορὸς εἶνε μισὴ ἁμαρτία, μοιχεία, πορνεία. Ἔχει δίκιο ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος ποὺ εἶπε· «Ἔνθα ὄρχησις, ἐκεῖ διάβολος (=ὅπου χορός, ἐκεῖ διάβολος)… Ὁ διάβολος διὰ τούτων χορεύει νῦν…» (P.G. 58,491,493). Πολλῶν διαζυγίων αἰτία εἶνε ὁ χορός.
Στὸ συμπόσιο τοῦ Ἡρῴδη γινόταν χορὸς ἀνατολίτικος· καὶ σ᾽ αὐτὸν «διέπρεψε», κόρη ἀντάξια τῆς μάνας της, ἡ Σαλώμη. Αὐτὴ ἀπέσπασε τὰ βλέμματα ὅλων. Κι ὁ Ἡρῴδης, μεθυσμένος ἀπὸ τὸ κρασὶ τῆς ἐξουσίας καὶ τοῦ ἀνόμου ἔρωτος, εἶπε στὴν κόρη· Μὲ μάγεψες· ζήτησέ μου ὅ,τι θέλεις, σοῦ δίνω μέχρι καὶ τὸ μισὸ βασίλειό μου. Μποροῦσε νὰ ζητήσῃ, κτήματα, χρήματα, χατίρια. Τίποτε ἀπὸ αὐτὰ δὲν ζήτησε· κατὰ συμβουλὴ τῆς μητέρας της τῆς Ἡρῳδιάδος, ζήτησε νὰ τῆς φέρουν ἀμέσως σ᾽ ἕνα πιάτο ἕνα μόνο, τὴν κεφαλὴ τοῦ Ἰωάννου. Ὤ κακία γυναίκας! Ὅσο ἡ καλὴ γυναίκα ἀνεβάζει τὸν ἄνθρωπο μέχρι τὰ ἄστρα, τόσο ἡ κακὴ καὶ διεστραμμένη γίνεται αἰτία ὀλέθρου. Καὶ χωρὶς ἀναβολὴ τῆς ἔφεραν σὲ λίγο καὶ τῆς παρέδωσαν «ὡς ὀψώνιον» (στιχηρ. ἑσπερ.), σὰν μισθό, σὰν πληρωμή της, τὴν τιμία κεφαλή· καὶ ἡ κορασίδα τὴν ἔδωσε στὴ μητέρα της.
Αὐτὸ ἦταν τὸ τέλος τοῦ Προδρόμου, ποὺ προμήνυε τὸ τέλος καὶ τοῦ Θεανθρώπου.
* * *
Ἀπὸ τότε πέρασαν δυὸ χιλιάδες χρόνια. Καὶ οἱ ἄνθρωποι, παρὰ τὰ ὑλικὰ ἐπιτεύγματά τους, πνευματικὰ ἔχουν πέσει πολὺ χαμηλά. Ἡ ἁμαρτία (εἴτε ὡς ψέμα, μοιχεία, πορνεία, πλεονεξία καὶ φιλαργυρία, εἴτε ὡς μῖσος, κακία, ἐκδίκησι, φθόνος) πλημμύρησε τὸν κόσμο. Πόσο χρειαζόμαστε σήμερα ἕναν Ἰωάννη! Ἂν ἐρχόταν πάλι, ὄχι ἕνα ἀλλὰ πολλὰ «Οὐκ ἔξεστί σοι» θὰ ἔλεγε. Θὰ τὸ ἔλεγε
• στοὺς ἄντρες, ποὺ χωρίζουν μὲ διαζύγια.
• στὶς ἀνδροχωρίστρες ποὺ μιμοῦνται τὴν Ἡρῳδιάδα.
• στὰ ἄθεσμα ζευγάρια, ποὺ παρανομοῦν.
• στοὺς νέους ποὺ ὀργιάζουν στὰ νυχτερινὰ κέντρα ὑπὸ τὴν προστασία τῶν νόμων τοῦ κράτους.
• στοὺς γιατροὺς ποὺ ἐγκληματοῦν μὲ τὶς ἐκτρώσεις καὶ θησαυρίζουν ἐνῷ τὸ γένος μας σβήνει.
• στοὺς δικαστὰς ποὺ ἐπιβάλλουν νὰ παλαμίζουν τὸ Εὐαγγέλιο μὲ φρικτοὺς ὅρκους.
• στοὺς βουλευτὰς ὅλων τῶν κομμάτων, γιὰ τοὺς σκανδαλώδεις νόμους ποὺ ψηφίζουν.
Ἐμεῖς δὲν φτάνουμε τὸν τίμιο Πρόδρομο, καλούμεθα ὅμως νὰ τὸν μιμηθοῦμε· καθένας στὸν κύκλο του νὰ ἀσκῇ ἔλεγχο. Κοινωνία χωρὶς ἔλεγχο δὲν ζῇ. Τὸ εἶπε καὶ ὁ Σωκράτης· «Ὁ ἀνεξέταστος βίος οὐ βιωτός» (Πλάτ. Ἀπολογ. 38a).
Χρειάζεται ἔλεγχος. Τὸν ἀσκοῦμε ὅλοι στὰ μέτρα τῆς θέσεώς μας. Ἡ μάνα στὸ παιδί. Ὁ πατέρας στὸ σπίτι φιλόστοργα. Ὁ ἀξιωματικὸς στοὺς στρατιῶτες πατρικά. Ὁ δάσκαλος στοὺς μαθητάς. Ὁ ἱερεὺς στοὺς ἐνορῖτες. Ὁ ἀρχιερεὺς στὴν ἐπισκοπὴ καὶ τὴν κοινωνία.
Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος λέει· Ἂν ἀκούσῃς κάποιον νὰ βλαστημάῃ, κάνε του παρατήρησι· καὶ ἂν δὲν ἀκούσῃ, τότε, ἔχεις χέρι; ῥάπισέ τον· χέρι ποὺ θὰ χτυπήσῃ βλάστημο, θ᾽ ἁγιάσῃ (βλ. Εἰς ἀνδρ. ὁμ. Α΄· P.G. 49,32). Ὅλοι φέρουμε εὐθύνη γιὰ τὸ κακὸ ποὺ ἐπικρατεῖ.
Τέλος λέω, ὅτι ὁ τίμιος Πρόδρομος εἶνε κοντά, πολὺ κοντά μας. Πόσο κοντά; Τὸν ἔχουμε μέσα στὴν καρδιά μας. Εἶνε ἡ συνείδησις, ποὺ μᾶς φωνάζει καὶ αὐτὴ «Οὐκ ἔξεστί σοι…». Ἂν ἀκούσουμε τὴ φωνὴ αὐτή, τὸν μυστικὸ Ἰωάννη, διαφορετικὴ θὰ εἶνε ἡ κοινωνία.
Εὔχομαι διὰ πρεσβειῶν τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου νὰ εἶνε πάντα μαζί σας ὁ Κύριος.
(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος
(ἀπομαγνητοφωνημένη ὁμιλία, ποὺ ἔγινε στὸ ναὸ Ἁγ. Ἰωάννου Πτολεμαΐδος, τὴν 29-8-1983)