Σήμερα, ἀγαπητοί μου, ἑορτάζει καὶ πανηγυρίζει ὁ ἰσαπόστολος καὶ ἐθναπόστολος ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός. Ὁ ὑμνογράφος ἀπορεῖ τί ἐγκώμια νὰ τοῦ πλέξῃ καὶ λέει· Πῶς νὰ σὲ ὀνομάσουμε, ἅγιε Κοσμᾶ; μάρτυρα, ἢ ἀπόστολο, ἢ μοναστή, ἢ ἱερέα τοῦ Ὑψίστου;
Ποιός μπορεῖ νὰ διηγηθῇ τοὺς ἀγῶνες του! Πολλοὶ ἔχουν γράψει βιβλία. Στὸ βιβλίο «Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός», ποὺ μ᾽ἀξίωσε κ᾽ἐμένα ὁ Θεὸς νὰ ἐκδώσω, ὑπάρχει ὁ βίος, ἡ διδασκαλία, τὰ θαύματα, οἱ ἐπιστολὲς καὶ οἱ προφητεῖες του.
Τώρα ἐδῶ δὲν θὰ μιλήσω ἐγώ· θὰ μιλήσῃ ὁ ἴδιος ὁ ἅγιος Κοσμᾶς. Ἔζησε εἴκοσι περίπου χρόνια στὸ Ἅγιο Ὄρος ὡς ἀσκητὴς προσευχόμενος. Μέσα του ὅμως σὰν κάρβουνο ἀναμμένο τὸν ἔκαιγε ὁ πόνος. Μάθαινε, ὅτι ὁ Ἑλληνισμὸς ὑποφέρει, χωριὰ ὁλόκληρα ἐξισλαμίζονται· στὴ σημερινὴ Ἀλβανία (τὴν ἀρχαία Ἰλλυρία) ἦταν ὅλοι ὀρθόδοξοι, κι ἀλλαξοπίστησαν. Ἔτσι ἀποφάσισε νὰ βγῇ ἀπὸ τὸἍγιο Ὄρος.
Πῆρε τὴν εὐχὴ τοῦ πνευματικοῦ του, ταξίδεψε στὴν Πόλι, πῆρε τὴν ἄδεια τοῦ πατριάρχου, κ᾽ἔτσι ξεκίνησε. Ἔκανε τέσσερις περιοδεῖες, ὅπως ὁ ἀπόστολος Παῦλος. Καὶ ποῦ δὲν πῆγε, γιὰ νὰ σπείρῃ τὸν θεῖο λόγο! Ἦταν πραγματικὸς διδάσκαλος τοῦ λαοῦ. Τὰ λόγια του ἁπλᾶ.
Ὅπου πήγαινε, δὲν τὸν ἄφηναν νὰ φύγῃ. –Θά ᾽θελα κ᾽ἐγὼ νὰ μείνω κοντά σας, ἔλεγε, νὰ σᾶς διδάσκω, νὰ σᾶς ἐξηγῶ πότε τὸ ἕνα – πότε τὸ ἄλλο· μὰ ὑπάρχουν κι ἄλλοι ποὺ περιμένουν καὶ πρέπει νὰ φύγω. –Ποῦ μᾶς ἀφήνεις, πατέρα; –Στὸ Χριστό, στὴ θεία Πρόνοια, στοὺς παπᾶδες σας. Καὶ στοὺς ἱερεῖς πάλι ἔλεγε· –Ἐσεῖς νὰ συνεχίσετε αὐτὸ ποὺ ἄρχισα ἐγώ.
Ἔδινε, δηλαδή, ὁ ἅγιος Κοσμᾶς μεγάλη σημασία στὸν ἱερέα. Ἂς δοῦμε λοιπὸν τί δίδασκε γιὰ τοὺς ἱερεῖς καὶ ἀρχιερεῖς.
Θέλοντας ὁ ἅγιος Κοσμᾶς νὰ δείξῃ τί ἀξία ἔχει ἡ ἱερωσύνη, ἔλεγε· Ἐὰν στὸ δρόμο συναντήσῃς ἕνα βασιλιᾶ καὶ ἕνα παπᾶ, ποιόν θὰ χαιρετίσῃς πρῶτα; Ἂν εἶσαι ὀρθόδοξος Χριστιανός, πρῶτα θὰ φιλήσῃς τὸ χέρι τοῦ παπᾶ καὶ κατόπιν θὰ χαιρετίσῃς τὸ βασιλιᾶ· ἡ ἱερωσύνη εἶνε ἀνώτερη ἀπὸ τὴ βασιλεία.
Ἔλεγε ἀκόμη· Ἐὰν συναντήσῃς ἕναν ἄγγελο καὶ ἕνα παπᾶ, ποιόν θὰ χαιρετίσῃς πρῶτα; –Τὸν ἄγγελο. –Ὄχι· θὰ χαιρετίσῃς πρῶτα τὸν παπᾶ καὶ μετὰ τὸν ἄγγελο. –Μὰ γιατί, πάτερ; –Διότι ὁ παπᾶς εἶνε ἀνώτερος καὶ ἀπὸ τὸν ἄγγελο. Ὁ Χριστὸς εἶπε στοὺς ἀποστόλους καὶ δι᾽αὐτῶν σὲ ὅλους τοὺς ἱερεῖς· «Λάβετε Πνεῦμα ἅγιον· ἄν τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας, ἀφίενται αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε, κεκράτηνται» (Ἰω. 20,22-23)· ὁ παπᾶς, δηλαδή, ἔχει ἐξουσία νὰ συγχωρῇ ἢ νὰ μὴ συγχωρῇ ἁμαρτίες. Τέτοια ἐξουσία ἄγγελος δὲν ἔχει.
Λέει ἐπίσης ὁ ἅγιος Κοσμᾶς· Ἐπάνω στὴν ἁγία τράπεζα εἶνε ψωμὶ καὶ κρασί· ποιός μπορεῖ νὰ τὰ κάνῃ σῶμα καὶ αἷμα Χριστοῦ; Ὅλος ὁ κόσμος νὰ μαζευτῇ, καὶ βασιλιᾶδες καὶ τρανοὶ καὶ ἀσκητάδες νὰ παρακαλοῦν, δὲν μποροῦν· ἕνας παπᾶς, ὅσο ἁμαρτωλὸς κι ἂν εἶνε, φτάνει αὐτὸς νὰ λειτουργήσῃ καὶ τότε γίνεται τὸ θαῦμα. Τὰ μυστήρια τὰ τελεῖ μόνο ὁ ἱερεύς.
Κάποιος, λέει ὁ ἅγιος Κοσμᾶς, ἐξωμολογεῖτο χρόνια σ᾽ἕνα παπᾶ, ἀλλὰ κάποτε τὸν ἔπιασε νὰ ἁμαρτάνῃ μὲ μιὰ γυναῖκα. Σκανδαλίστηκε. –Ἀλλοίμονό μου, εἶπε, οἱ ἁμαρτίες μου ἔμειναν ἀσυγχώρητες –ὅπως καὶ πολλοὶ σήμερα ποὺ λένε· Δὲν πᾶμε στὴν ἐκκλησία, γιατὶ ὁ παπᾶς εἶνε τέτοιος καὶ τέτοιος, τί εὐλογία μπορεῖ νὰ δώσῃ;… Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς λοιπὸν συνεχίζει καὶ λέει, ὅτι ὁ σκανδαλισμένος αὐτὸς περπατώντας δίψασε, εἶδε ἕνα ποταμάκι, ἔσκυψε, ἤπιε νερό, δροσίστηκε καὶ σκέφτηκε· Θὰ πάω νὰ δῶ ἀπὸ ποῦ βγαίνει τὸ νερὸ αὐτό. Ἀκολουθώντας τὴν κοίτη ἔφτασε στὴν πηγή, μὰ τί νὰ δῇ· τὸ νερὸ ἔβγαινε μέσα ἀπ᾽ τὸ στόμα ἑνὸς ψόφιου σκύλου!–Πώ πω τί ἔπαθα, μαγαρίστηκα, εἶπε. Τότε παρουσιάστηκε ἄγγελος καὶ τοῦ λέει· –Δὲν μαγαρίστηκες· τὸ νερὸ δὲν εἶνε τοῦ σκύλου ἀλλὰ τοῦ Θεοῦ· ἔτσι καὶ ἡ συγχώρησι ποὺ σοῦ ἔδινε ὁ πνευματικὸς δὲν ἦταν δική του ἀλλὰ τοῦ Θεοῦ. Νερὸ δροσερό, κρυστάλλινο, ποὺ ἀναπαύει τὶς ψυχές, εἶνε ἡ Ὀρθοδοξία μας· σκύλος ψόφιος εἶνε ὁ ἀνάξιος παπᾶς ἢ δεσπότης· μὰ τὴν ὥρα ποὺ ἱερουργεῖ εἶνε φορεὺς τῆς θείας χάριτος καὶ ἔχει ἐξουσία· μὴν ἐξετάζεις τότε ποιός εἶνε· τὸ ἀντίδωρο ποὺ παίρνεις ἔχει τὴν ἴδια ἀξία εἴτε τὸ εὐλογεῖ παπᾶς ἅγιος εἴτε τὸ εὐλογεῖ παπᾶς ἁμαρτωλός.
Μὴ νομίζετε ὅμως ὅτι μιλώντας ἔτσι ὁ ἅγιος Κοσμᾶς κολάκευε τοὺς ἱερεῖς καὶ ἀρχιερεῖς. Τὰ ἔλεγε αὐτὰ γιὰ ν᾽ἀποδώσῃ τιμὴ στὴν ἱερωσύνη· κατὰ τὰ ἄλλα δὲν ἔπαυε νὰ τονίζῃ τὴν εὐθύνη ποὺ ἔχει ὁ ἱερεύς. Ἔλεγε· –Γιατί, παπᾶ μου, τὸ πετραχήλι σου κάτω – κάτω ἔχει φοῦντες – κρόσια; Διότι τὰ κρόσια συμβολίζουν τὶς ψυχές, ποὺ κρέμονται ἀπὸ σένα καὶ θὰ δώσῃς λόγο γι᾽ αὐτές. Ὅλα ἔχουν σημασία.
Γι᾽ αὐτὸ ὁ ἅγιος Κοσμᾶς δίδασκε καὶ ποιά εἶνε τὰ προσόντα τοῦ ἱερέως, τί ἀπαιτεῖται γιὰ νὰ γίνῃ κανεὶς παπᾶς. Πρῶτον, ἔλεγε, νὰ ἔχῃ ἡλικία· νὰ μὴ χειροτονῆται ὅποιος δὲν πάτησε τὰ τριάντα χρόνια. Δεύτερον, νὰ ξέρῃ γράμματα, νὰ διαβάζῃ καὶ νὰ ἐξηγῇ τὸ Εὐαγγέλιο στὸ λαό. Τρίτον, νὰ κάθεται κοντὰ στὴν ἐκκλησία, ὥστε οἱ Χριστιανοὶ νὰ τὸν βρίσκουν. Τέταρτον, νὰ προσπαθῇ νὰ συμφιλιώνῃ τὰ ἀντρόγυνα καὶ νὰ προλαμβάνῃ τὰ διαζύγια. Πέμπτον, νὰ λέῃ τὰ λόγια του παστρικά, εὐκρινῶς. Καὶ ἐδῶ ἀνέφερε ἕνα ζωηρὸ – ρεαλιστικὸ παράδειγμα. Κάποιος, λέει, ἀγαποῦσε μιὰ κόρη καὶ πήγαινε τὴ νύχτα κάτω ἀπ᾽ τὸ παράθυρό της καὶ ἔβγαζε ὅλη τὴ φωνή του τραγουδώντας ὁλόγλυκα, γιὰ νὰ ἑλκύσῃ τὸ κορίτσι στὸν κοσμικὸ ἔρωτα. Ἔτσι νὰ ψάλλῃς κ᾽ἐσύ, παπᾶ μου, δυνατὰ καὶ καθαρά, γιὰ νὰ ἑλκύσῃς τοὺς Χριστιανοὺς στὸν θεϊκὸ ἔρωτα, τὸν ἔρωτα τοῦ Χριστοῦ. Τὸ πιὸἀπαραίτητο ὅμως ποιό εἶνε· ὁ ὑποψήφιος κληρικὸς νὰ εἶνε καθαρός· καθαρὸς σὰν τὸν ἥλιο, σὰν ἄγγελος. Καὶ νὰ μὴ δώσῃ γρόσια στὸ δεσπότη γιὰ τὴ χειροτονία. Τὰ ἔχεις αὐτά, παπᾶ μου; Ἔλα νὰ σὲ ζυγίσω. Διαφορετικά, εἶσαι ἔνοχος.
Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς προέβλεπε τὴν κατάστασι τοῦ κλήρου στὰ νεώτερα χρόνια. Τὸν παλιὸ καιρό, λέει, ὅταν ἤθελαν νὰ καταραστοῦν κάποιον, ἔλεγαν· «Ὁ Θεὸς νὰ τὸν βάλῃ μὲ τοὺς ἱερεῖς τοῦ 18ου αἰῶνος». Γι᾽ αὐτὸ εὐκολώτερα θὰ σωθῇ ὁ τσοπᾶνος ἢ ὁ χωρικὸς ἢ ὁ ἐργάτης· μὰ πολὺ δύσκολα θὰ σωθοῦν στὰ χρόνια μας παπᾶδες, δεσποτάδες καὶ πατριαρχάδες.
Πρὶν τελειώσω θ᾽ἀναφέρω καὶ δύο προφητεῖες τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ γιὰ τὸ ἱερατεῖο.
•«Θά ᾿ρθῃ καιρός», εἶπε, «ποὺ δὲν θὰ ὑπάρχῃ αὐτὴ ἡ ἁρμονία ποὺ εἶνε σήμερα μεταξὺ λαοῦ καὶ κλήρου». Ἡ Ἐκκλησία μοιάζει μὲ μία κιθάρα, ποὺ οἱ χορδὲς συντονισμένες ἐκπέμπουν ἕναν ὡραῖο ἦχο, λαϊκοὶ καὶ κληρικοὶ δηλαδὴ ζοῦν ἁρμονικά. Ἄλλοτε ὁ παπᾶς κι ὁ δεσπότης ἦταν ἕνα μὲ τὸ λαό. Θά ᾿ρθουν ὅμως χρόνια κατηραμένα, ποὺ ὁ λαὸς θὰ εἶνε ἐναντίον τοῦ κλήρου. Καὶ νά τὰ χρόνια αὐτά· ὅπου νὰ πᾷς, ἀκοῦς νὰ κατηγοροῦν τὸν παπᾶ ἢ τὸ δεσπότη. –Μὰ εἶνε ὅλα ἄδικα; θὰ πῇς. Δὲν εἶνε· σὲ πολλὲς περιπτώσεις ὁ λαὸς ἔχει δίκιο, ὁ κλῆρος δὲν μένει στὸ ὕψος τοῦ Εὐαγγελίου. Ἔτσι εἶνε. Δὲν τὸ λέω ἐγώ, τὸ εἶπε ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός.
•Εἶπε καὶ κάτι ἄλλο ὁ ἅγιος· ὅτι Θά ᾿ρθῃ μέρα, ποὺ «οἱ κληρικοὶ θὰ γίνουν οἱ χειρότεροι καὶ οἱ ἀσεβέστεροι τῶν ὅλων». Ἀκοῦτε; Κι αὐτὰ τὰ εἶπε κλαίγοντας, ὄχι γελώντας.
Πάντως δὲν ἀπελπιζόταν. Πίστευε στὸ Θεὸ καὶ ἔλεγε ὅτι θὰ ἔρθουν καλύτερες ἡμέρες.
Τελειώνω, ἀγαπητοί μου. Πολλὰ προβλήματα ζητοῦν λύσι. Ἂν ὅμως ρωτούσαμε τὸν ἅγιο Κοσμᾶ, θὰ μᾶς ἔλεγε, ὅτι τὸ πρῶτο ποὺ πρέπει νὰ λύσῃ ἡ πατρίδα μας κι ἂν τὸ λύσῃ σώθηκε, εἶνε ὁ κλῆρος. Ἔχουμε παπᾶδες σὰν τὸν ἅγιο Κοσμᾶ καὶ δεσποτάδες σὰν τὸν Χρυσόστομο Σμύρνης, τὸν Γρηγόριο καὶ τὸν Βασίλειο; χαρὰ σ᾽ἐμᾶς· δὲν ἔχουμε; πατρίδα, κλάψε.
Μὰ ποῦ νὰ βρεθοῦν τέτοιοι κληρικοί, ὅταν ἐσεῖς οἱ γονεῖς ἐμποδίζετε τὸ παιδί σας, ὅταν ἡ κοινωνία εἰρωνεύεται τὸ ῥάσο καὶ κάποιοι κάνουν αἰσχρὲς χειρονομίες; Ὁ παπᾶς ἔγινε ἀντικείμενο ὕβρεως. Ποιός φρόντισε τὸν παπᾶ; Ἕνας καλὸς δεσπότης πῆγε σὲ ἕναν πολιτικὸ καὶ τοῦ λέει· –Δὲν ἔχουμε παπᾶδες στὰ σύνορα, δὲν χτυπᾶνε καμπάνες· χίλιες θέσεις εἶνε κενές· σὰν ὑπουργὸς ποὺ εἶσαι, φρόντισε. Κ᾽ἐκεῖνος, μασόνος καὶ βλάσφημος τῶν θείων, ἐκάγχασε καὶ εἶπε· –Δὲν ἔχουμε ἀνάγκη ἀπὸ παπᾶδες, μᾶς χρειάζονται μηχανικοὶ καὶ γεωπόνοι… Ὅμως τὸ ῥάσο ἔφτειαξε πατρίδα.
Ἐὰν ἐρχόταν πάλι ὁ ἅγιος Κοσμᾶς, θὰ πήγαινε στὴ Βουλὴ τῶν Ἑλλήνων, καὶ θά ᾽λεγε· Βουλευταί, θὰ κολαστῆτε, γιατὶ δὲν λύσατε τὸ πρῶτο πρόβλημα τοῦ τόπου. Θὰ πήγαινε καὶ στὴν ἱερὰ Σύνοδο καὶ θά ᾽λεγε· Δεσποτάδες, θὰ κολαστῆτε, γιατὶ ἁπλώνετε τὰ χέρια σας καὶ χειροτονεῖτε ἀναξίους. Θὰ ἐρχόταν καὶ στοὺς λαϊκοὺς καὶ θὰ ἔλεγε· Θὰ κολασθῆτε, γιατὶ ἡ γλῶσσα σας κατηγορεῖ τοὺς παπᾶδες.
Πέσετε στὰ γόνατα, παρακαλέστε τὸ Θεὸ καὶ τὸν ἅγιο, νὰ εἰρηνεύσῃ τὸ ἔθνος μας πρὸς δόξαν καὶ τιμὴν τῆς ἁγίας Τριάδος· ἀμήν.